ملامح المدینة والمجتمع الإنسانی عند عبد الوهّاب البیاتی وأحمد شاملو (دراسة تحلیلیّة مقارنة)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 أستاذة مساعدة فی قسم اللّغة العربیّة وآدابها، جامعة فردوسی مشهد، ایران

2 الدّکتوراه فی فرع اللّغة العربیّة وآدابها، جامعة فردوسی مشهد، ایران.

3 طالبة الماجستیر فی فرع اللّغة الفارسیّة وآدابها، جامعة فردوسی مشهد، ایران.

4 أستاذ مشارک فی قسم اللّغة العربیّة وآدابها، جامعة فردوسی مشهد، ایران.

چکیده

هذه الورقة تتوخّی وعلی ضوء المدرسة الأمیرکیّة فی الأدب المقارن، إنجاز مقارنة بین ملامح المدینة والمجتمع الإنسانی کأهمّ المضامین الشّعریّة المشترکه عند شاعر عراقی کبیر کالبیاتی ونظیره الإیرانی أحمد شاملو عبر منهج وصفی - تحلیلی وتحاول تحلیل منهجیّة توظیف المضمونین فی شعرهما وبیان جوانب اللّقاء والخلاف فی طریقة استخدامهما لدی الشّاعرین. وذلک بهدف إعطاء کلّ ذی حقّ حقه، ولوضع کلّ شاعر مکانه الخاص به فی أدبه، وفی ضوء استخدام النّظرة العلمیّة والمقاییس الموضوعیّة فی هذا التّراث العلمی لیتمکّن طلّاب العلم والأدب من الانتفاع به الاستفادة منه. فأهمّ النّتائج العلمیّه الّتی أفادتها هذه الدّراسة، تأتی فی جانبین أساسیین: 1. الفنّی والبنیوی؛ حیث ینشدان فی الشّعر الحر إلّا أن البیاتی یعدّ رائداً لهذا النّوع من الشّعر فی الأدب العربی بینما شاملو یعتبر رائد القصیدة النّثریّة فی الأدب الفارسی. 2. الموضوعی وهو یشمل: أ: إنّ ملامح المدینة والمجتمع الإنسانی متواجدة وعلی شکل ملحوظ عند کلا الشّاعرین غیر أن شاملو له نصیب أوفر فی توظیف المضمونین خاصّة عند الحدیث عن المدینة الفاضلة. ب: تمثل المدینة دلالات متعدّدة فی شعرهما لکنّه لم تحقّق آمالهما لبناء مدینة فاضلة مطلوبة فی عالم الواقع. ج: فی معظم الأحیان تأتی صورة المجتمع الإنسانی إیجابیة لدی شاملو وسلبیة عند البیاتی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

سیمای شهر و جامعه در شعر عبدالوهّاب بیاتی و احمد شاملو (بررسی تطبیقی)

نویسندگان [English]

  • کلثوم صدیقی 1
  • حسن اعظمی خویرد 2
  • هانیه ژرفی 3
  • احمدرضا حیدریان شهری 4
چکیده [English]

مقالة حاضر می‏کوشد تا بر اساس مکتب آمریکایی ادبیّات تطبیقی و بر بنیان روش توصیفی - تحلیلی، به بررسی مقایسه‏ای سیمای شهر و جامعه در شعر عبدالوهّاب بیاتی شاعر نام‏آوازة عراقی و همتای إیرانی‏اش احمد شاملو بپردازد. افزون بر این، چگونگی کاربست مضامین شعری مزبور در شعر بیاتی و شاملو بیان و جلو‏‎ه‏های تشابه و تفاوت در شیوة کاربرد دو مضمون شهر و جامعه، توسّط آن‌دو آشکار می‏گردد. با این هدف که به هر شاعری، حقّ شایستة وی را داده جایگاه منحصر به فردش را ارج ‏نهد و این مهم خود از رهگذر یک نگاه نکته‏سنج علمی و با اعتماد بر یک سری موازین عینی میسّر خواهد شد و در این میراث علمی، سرمایة گرانی نهفته است که علم‏آموزان می‏توانند به طور شایسته‏ای از آن برخوردار شوند. مهم‌ترین یافته‏های پژوهش از دو منظر قابل بررسی است: 1. از لحاظ فنّی و ساختاری؛ هر دو شاعر اشعاری بر وزن شعر حرّ دارند. با این تفاوت که بیاتی پیشگام شعر حرّ در ادبیّات عرب است ولی شاملو بیشتر به عنوان سرآمد قصیدة منثور در ادبیّات فارسی شناخته‏ است. 2. از لحاظ موضوعی؛ أ: سیمای شهر و جامعه به طرز چشم‏گیری درشعر هردو متجلی است و در این میان، بیاتی در کاربست دو مضمون مزبور و به طور خاص در ترسیم سیمای آرمانشهر، نقش پر‏رنگ‏تری دارد. ب: واژة شهر در شعر دو شاعر دارای مفاهیم دلالی گوناگونی است، امّا آرزوی هیچ‌کدامشان برای ترسیم یک شهر آرمانی در جهان واقعی محقّق نشد. ج: جامعه در شعر شاملو اغلب سیمایی مثبت است، ولی نزد بیاتی اغلب سیمایی منفی دارد.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • ادبیّات تطبیقی
  • مکتب تطبیقی آمریکا
  • احمد شاملو
  • عبدالوهّاب بیاتی
  • شهر و جامعه

مراجع

1. إسماعیل، عز الدین (1972)؛ الشّعر العربی المعاصر قضایاه وظواهره النّفسیّة والمعنویّة، الطّبعة الثّانیة، بیروت: دار العودة – دار الثّقافة.
2. البرادلی، مالکوم وزمیله (1987)؛ الحداثة، ترجمة:مؤید حسن فوزی، بغداد: دار المأمون للتّرجمة.
3. بهبهانی، سیمین (1370)؛ جای پا، چاپ چهارم، تهران: زوّار.
4. --------- (1335)؛چلچراغ، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
5. البیاتی، عبد الوهّاب (1972)؛ دیوان، الاعمال الشّعریّة،ثلاثة مجلّدات، بیروت: دار العودة.
6. ---------- (1995)؛ الاعمال الشّعریّة (جزأین)، الطّبعة الرّابعة، بیروت: المؤسّسة العربیّة للدّراسات والنّشر.
7. ---------- (1979)، تجربتی الشّعریّة، الأعمال الکاملة، الطّبعة الثّانیة، بیروت: دار الحلبونی.
8. پورنامداریان، تقی (1390)؛ سفر در مه (تأمّلی در شعر أحمد شاملو)، تهران: سخن.
9. تیجیم، فان (1946)؛ الأدب المقارن، ترجمة: سامی الدّروبی، القاهرة: دار الفکر العربی.
10. حمزة، مصطفی (1994)؛ البیاتی الوجه والمرآة، سلسلة الموسوعة الصغیرة، بغداد: دار الشّؤون الثّقافیّة.
11. رحیمی، مصطفی (1355)؛ یأس فلسفی، تهران: امیرکبیر.
12. رضایی، ابوالفضل؛ علی ضیغمی ومهدی طاهری (1386)؛ الوجیز فی تأریخ الأدب العربی، چاپ اوّل، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
13. زرقانی، سید مهدی (1383)؛ چشم‌انداز شعر معاصر إیران، چاپ اوّل، تهران: ثالث.
14. شاملو، احمد (1384)؛ مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها، چاپ ششم، تهران: نگاه.
15. -------- (1381)؛ مجموعه اشعار، تهران: نگاه.
16. عقاق، قادة (2001)؛ دلالة المدینة فی الخطاب الشّعری العربی المعاصر دراسة فی إشکالیّة التّلقی الجمالی للمکان، الطّبعة الأولی، دمشق: منشورات اتّحاد کتّاب العرب.
17. العلاق، علی جعفر (بی‌تا)؛ فی حداثة النّص الشّعری، بیروت: دار العودة.
18. علّوش، سعید (1987)؛ مدارس الأدب المقارن (دراسة منهجیة)، الطّبعة الأولی، مصر: المرکز الثّقافی العربی.
19. فوکو، میشیل (1990)؛ ارادة المعرفة، ترجمة وتقدیم: مطاع صفدی وجورج أبی صالح، الطّبعة الأولی، بیروت: مرکز الأنماء العربی.
20. کفافی، محمّد عبدالسلام (1971)؛ فی الأدب المقارن دراسات فی نظریة الأدب والشّعر القصصی، الطّبعة الاولی، بیروت: دار النّهضة العربیّة.
21. مختاری، محمّد (1378)؛ إنسان در شعر معاصر، تهران: توس.
22. نوری‌زاد، محمّد حسین (1380)؛ چهار افسانة شاملو، چاپ اوّل، تهران: دنیای نو.
ب: المجلّات
23. جان فان، هیدب (1994)؛ «الخیال العلمی والیوتوبیا»، بغداد، مجلّة الثّقافة الأجنبیّة، العدد 1، صص 41-53.
24. حیدریان شهری، محمّد رضا و سیّد روح‌اللّه حسینی (1391)؛ «بررسی تطبیقی جایگاه بی‌ایمانی» و «ایمان» در داستان‏های صادق هدایت و بنت‌الهدی الصّدر»، فصلنامة مطالعات ادبیّات تطبیقی، سال ششم، شمارة 24، صص 91-111.
25. رجبی، فرهاد (1390)؛ «رویکردهای إنسانی به «شهر» در شعر معاصر عربی و فارسی»، مجلّة ادب‌پژوهی، شمارة پانزدهم، صص 59-82.
26. عبود، حنا (1979)؛ «النّزوحات الکبری وأثرها فی الأدب العربی الحدیث»، مجلّة المعرفة، دمشق،وزارة الثّقافة والارشاد، العدد 203، صص 15-27.
کاوش نامه ادبیات تطبیقی
دوره 7، شماره 25
خرداد 1396
صفحه 79-94

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار