نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه زبا ن و ادبیّات عربی، دانشگاه رازی، کرمانشاه
چکیده
الآلیات الّتی یعتمدها الشّاعر للإیحاء والتّأثیر بدلاً من المباشرة والتّصریح تنقل المخاطب من المستوی المباشر للقصیدة إلی المعانی والدّلالات الکامنة وراء النّصّ کما تقوم باستکمال ما تعجز الکلمات عن بیانه الصّریح. فالتّعبیر بالرّمز یعطی زخماً وغنیً وخصوبة للنّصّ الشّعری وهذا ما دأب علیه الشّعراء المعاصرون وقد عکف الشّاعران الإیرانی والمصری حسین منزوی وصلاح عبد الصّبور علی توظیف تقنیّات حدیثة، لما فیها من قدرة علی توجیه الأفکار وتعمیق الرّؤیة الفنّیة وإثراء النّص وتخصیبه. فقصائدهما طافحة بالإیحاءات الدّلالیّة والرّصید الهائل للرّموز التّاریخیّة کـ «رستم» و«سهراب» و«سندباد» و«حلّاج» والشّخصیّات الدّینیّة کالنّبی موسی (ع) وعیسی (ع) والإمام الحسین (ع). علاوة علی ذلک فقد استغلّ الشّاعران ظاهرة اللّیل والألوان وإفرازاتها الدّلالیّة لإثراء موتیف الحزن فی أشعارهما. یعمد هذا البحث إلی الدّراسة المقارنة للآلیات الفنّیّة الّتی استخدمها الشّاعران منزوی وعبد الصّبور لبلورة الحزن فی أشعارهما اعتماداً علی المنهج الوصفی - التّحلیلی التّابع للمدرسة الأمریکیة. ومن أبرز النّتائج الّتی تفیدها دراستنا هذه أنّ مشاعر الحزن تکاد تکون قویّة وغالبة فی اشعار الشّاعرین إلّا أنّ حزن منزوی ناجم عن عوامل وأسباب ذاتیّة أو فردیّة فی حال ینبثق حزن عبد الصّبور من أسباب سیاسیّة واجتماعیّة ثمّ إنّ منزویاً یبدو من خلال کلماته شاعراً متشائماً بینما یبدو عبد الصّبور شاعراً متفائلاً بصورة عامة.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
کنیک‌های غنی‌سازی مضمون در شعر حسین منزوی و صلاح عبد الصّبور (بررسی تطبیقی رموز شعری)
نویسنده [English]
- جهانگیر امیری
چکیده [English]
شیوه‌هایی که شاعر جهت نقل مفاهیم و تأثیرگذاری به جای تعبیر مستقیم و بی‌پرده به کار می‌برد، خواننده را از جنبة ظاهری و سطحی قصیده به مفاهیم و دلالت‌های پنهان در فراسوی متن سوق می‌دهد و بدین ترتیب به کامل کردن آنچه در توان بیان مستقیم واژگان نیست، می‌پردازد؛ از جملة این تکنیک‌ها و ابزارها به‌کارگیری نماد و رمز است که باعث غنای بیشتر متون شعری می‌گردد. حسین منزوی و صلاح عبد الصّبور از شاعران بزرگ ایران و مصر، روش‌های جدید و مؤثّری را در توجیه افکار و بیان دیدگاه‌ها و نیز غنای بیشتر متن به کار برده‌اند. قصاید این دو شاعر، از دلالت‌های نمادین شخصیّت‌های تاریخی از جمله «رستم»، «سهراب»، «سندباد» و «حلاّج» و پیامبران همچون حضرت عیسی (ع) و موسی (ع) بهره جسته است؛ افزون بر این، قدرت تأثیرگذاری شب به عنوان یک نماد طبیعی در غنا بخشیدن به عاطفة حزن و همچنین، نقشی که رنگ‌ها در این زمینه ایفا می‌کنند، از نظر دو شاعر پنهان نمانده است. این مقاله به بررسی تطبیقی ابزارهای غنی‌سازی حزن با استناد به دیوان‌های متعدّد دو شاعر می‌پردازد. از جمله نتایج آشکاری که در این پژوهش بدان دست یافته‌ایم؛ این است که عاطفة حزن و اندوه در شعر هر دو شاعر، نمودی بارز و آشکار دارد؛ با این تفاوت که حزن و اندوه منزوی بیشتر شخصی و درونی است، حال آنکه اندوه عبد الصّبور برگرفته از عوامل سیاسی – اجتماعی است؛ همچنین، منزوی، شخصیّتی بدبین از خود به نمایش گذاشته در حالی که عبد الصّبور، شاعری خوش‌بین به نظر می‌رسد.
کلیدواژه‌ها [English]
- ادبیّات تطبیقی
- صلاح عبد الصّبور
- حسین منزوی
- حزن و اندوه
- رموز تاریخی
- رموز دینی
- · القرآن الکریم
1. پورحسینی، مژده (1384)؛معنای رنگ، چاپ اوّل، تهران: هنر آبی.
2. الجیوسی، سلمی الخضراء (2007)؛الإتّجاهات والحرکات فی الشّعر العربی الحدیث، ترجمة عبد الواحد لؤلؤة، بیروت: مرکز الدّراسات العربیّة.
3. زرین‌کوب، عبدالحسین (1346)؛ شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب، تهران: علمی.
4. الزواهرة، ظاهر محمّد هزاع (2008)؛اللّون ودلالاته فی الشّعر، الأردن: دار الحامد للنّشر والتّوزیع.
5. شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1366)؛صور خیال درشعرفارسی، تهران، آگاه.
6. شکری، غالی (1366)؛ادب مقاومت، ترجمة محمّدحسین روحانی، تهران: نشر نو.
7. العریض، إبراهیم (1996)؛ الشّعر والفنون الجمیلة، بحرین: مکتبة الفخراوی.
8. عبّاس، إحسان(1969)؛ أتّجاهات الشّعر العربی الحدیث، بیروت: دار النّهار.
9. عبد الصّبور، صلاح (2006)؛ الأعمال الشّعریّة الکاملة، بیروت: دار العودة.
10. عبود، عبده(1999)؛ الأدب المقارن والإتّجاهات النّقدیّة الحدیثة، کویت: عالم الفکر.
11. فتوحی، محمود (1386)؛ بلاغت تصویر، چاپ اوّل، تهران: سخن.
12. کاظمی، روح‌الله (1388)؛ سیب نقرهای ماه: نقد غزلهای حسین منزوی، چاپ اوّل، تهران: مروارید.
13. لوچر، ماکس (1369)؛ روان‌شناسی و رنگ‌ها، ترجمة منیرو روانی‌پور، چاپ دوّم، تهران: آفرینش.
14. مظفری ساوجی، مهدی (1383)؛ شهد امّا شوکران: غزل اجتماعی معاصر از عهد مشروطه تا دهة هفتاد، تهران: کتابسرای تندیس.
15. منزوی، حسین (1389)؛ مجموعه اشعار حسین منزوی، به کوشش محمّد فتحی، چاپ دوّم، تهران: نگاه.
16. هدّارة، محمّد المصطفی(1994)؛ بحوث فی الأذب العربی الحدیث، بیروت: دار النّهضة.
ب: المجلّات
17. امیری، جهانگیر؛ فاروق نعمتی وگولاله امیرخانی (1394)؛ «نبرات الحزن فی شعر صلاح عبد الصّبور وحسین منزوی (دراسة مقارنة)»، مجلّة دراسات الأدب المعاصر، السّنة السّابعة، العدد الثّامن والعشرون، صص 109-130.
18. سلیمی، علی و مهدی مرآتی (1389)؛ «مطالعة تطبیقی واژة شب در شعر نیما یوشیج و نازک الملائکه»، نشریة ادبیّات تطبیقی، دورة جدید، سال دوّم، شمارة 3، صص 157-178.
19. قربانی، جاوید (1386)؛ «نگاهی به زندگی حسین منزوی غزل‌پرداز بزرگ معاصر»، مجلّة حافظ، مجموعه مقالات: نشریة داخلی، شمارة 47، ص 37.
ج: الأطروحة
20. سیفی، طیبه (1388)؛ بررسی و تحلیل عنصر رنگ در شعر سه شاعر نوپرداز بدر شاکر السّیاب، عبدالوهّاب البیاتی، عبدالمعطی حجازی، استاد راهنما: ابوالحسن امین مقدسی، تهران: دانشگاه تهران.
)