نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
أستاذ مساعد فی قسم اللّغة العربیّة وآدابها، جامعة الخوارزمی، طهران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
عنصر طنز، دارای جایگاه قابل توجّهی در ادبیّات عصر وسیط (انحطاط) است؛ چراکه بسیاری از آثار شاعران این دوره خالی از طنز و شوخ‌طبعی نیست. به طور کلّی، ملّت‌های مختلف با سلیقه‌های گوناگون از طنز وشوخ‌طبعی لذّت می‌برند به‌ویژه آن زمان که با اسلوبی تمسخرآمیز از اوضاع سیاسی و اجتماعی انتقاد می‌کنند. این گفتار، با استفاده از اصول مکتب آمریکایی ادبیّات تطبیقی، سعی دارد عنصر طنز را در دو عصر مملوکی عربی و مغولی ایرانی مورد بررسی قرار دهد. از این رو، دو اثر طیف الخیال ابن دانیال موصلی (685 هـ) و رسالة اخلاق الأشراف عبید زاکانی (772 هـ) را به عنوان دو نمونه از ادبیّات دو عصر مذکور برگزیده است. از جمله نتایج این پژوهش، اینکه دو شاعر، نابسامانی‌های جامعة خویش را در قالب طنزآمیزی مورد نقد قرار دادند، و این شیوة طنزآمیز، نه به خاطر تأثیر و تأثّر متقابل، بلکه به علّت تشابه ناهنجاری‌ها و نابسامانی‌های دو جامعه و رواج فساد اجتماعی است. از جمله شباهت‌های دو عنصر، می‌توان به نادیده گرفتن هنجارهای اخلاقی همچون، رنگ‌باختن عفّت و شجاعت و عدالت و اخلاق در جامعه اشاره کرد.
کلیدواژه‌ها [English]
1. ابن منظور الأفریقی المصری، محمّد بن مکرم (د. تا)؛ لسان العرب، الطّبعة الأولی، بیروت: دار صادر.
2. أنس، وئام محمّد أحمد (2010)؛ الفکاهة والسّخریّة فی الشّعر المصری فی العصرین الفاطمی والأیوبی، الطّبعة الأولی، بیروت: دار الانتشار العربی.
3. حلبی، علی اصغر (1364)؛ مقدّمه‌ای بر طنز و شوخ‌طبعی در ایران، چاپ اوّل، تهران: پیک.
4. ------------ (1384)؛ زاکانی‌نامه، چاپ اوّل، تهران: زوّار.
5. حمادة، ابراهیم (1961)؛ خیال الظلّ وتمثیلیات ابن دانیال، الطّبعة الأولی، القاهرة: المؤسّسة المصریّة العامّة للتّألیف والطّباعة.
6. زاکانی، عبید (بی‌تا)؛ کلیات عبید زاکانی، بر اساس نسخة عبّاس اقبال، شرح پرویز اتابکی، چاپ اوّل، تهران: زوّار.
7. سیّد کسروی، حسن (2009)؛ رسائل طیف الخیال فی الجدّ والهزل، الطّبعة الأولی، بیروت: دار الکتب العلمیّة.
8. شرف، عبد العزیز (1992)؛ الأدب الفکاهی، الطّبعة الأولی، القاهرة: الشّرکة المصریة العالمیة للنّشر لونجمان.
9. الصّفدی، صلاح الدّین خلیل بن أیبک (1979)؛ المختار من شعر ابن دانیال الحکیم، تحقیق محمّد نایف الدّلیمی، الطّبعة الأولی، الموصل: مکتبة بسام.
10. ---------------------- (2000)؛ الوافی بالوفیات، الطّبعة الأولی، تحقیق محمّد الأرناؤوط وترکی مصطفى، بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
11. العقّاد، عبّاس محمود (2013)؛ جحا الضاحک المضحک، الطّبعة الأولی، القاهرة: مؤسّسة هنداوی للتّعلیم والثّقافة.
12. فروخ، عمر (د. تا)؛ تاریخ الأدب العربی (3)، الأدب العربی فی المشرق من مطلع القرن الخامس الهجری إلى الفتح العثمانی، بیروت: دار العلم للملایین.
13. مستوفی، حمداللّه (1333)؛ تاریخ گزیده، تعلیق عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
ب: المجلّات
14. بارانی، محمّد (1385)؛ «شام شقاوت زمانه در باریک‌بینی‌های عبید»، پژوهشنامة ادب غنایی (زبان و ادبیّات فارسی)، سال چهارم، شمارة 6، صص 55-72.
15. باقری، بهادر و صدیقه مسعودی (1390)؛ «تحلیل بسامدی نقد اجتماعی در آثار عبید زاکانی»، مجلّة پژوهش‌های ادبی، شمارة 31 و 32، صص 9-32.
16. زینی‌وند، تورج (1391)؛ «طنز تلخ در شعر پایداری فلسطین؛ مطالعة مورد پژوهش شعر راشد حسین»، مجلّة نقد ادب معاصر عرب، سال دوّم، شمارة 3، صص 77-99.
17. مختاری، قاسم؛ جواد سپهری‌نیا و سمیرا جوکار (1392)؛ «طنز سیاسی اجتماعی در اندیشه‌های عبید زاکانی و احمد مطر»، کاوش‌نامة ادبیات تطبیقی، سال سوّم، شمارة 12، صص 121-146.
ج: الأطروحات
18. سبینانی، هناء علی (2006)؛ صورة المجتمع فی الشّعر المملوکی، رسالة الدّکتوراه، بإشراف خلیل عزیزی، دمشق: جامعة دمشق.
19. قویدر، جهاد عبدالقادر (2008)؛ شعر الفکاهة فی العصر العبّاسی، رسالة ماجستیر، بإشراف أحمد علی دهمان، سوریة: جامعة البعث.
20. وضّاح، تغرید (2013)؛ المجتمع المصری فی شعر شمس الدّین ابن دانیال الموصلی الکحّال، رسالة ماجستیر، بإشراف رائد مصطفى عبدالرحیم، نابلس: جامعة النجاح الوطنیّة.
)