بررسی تطبیقی گفتمان تشیّع در مجموعه داستانی قلم رصاص و رمان دا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه پیام نور

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه تهران

4 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

چکیده

«گفتمان» از جمله اصطلاحاتی است که با وجود تازگی، به سرعت کاربردی وسیع یافته و در واقع، همان ساختار و قالبی است که گوینده برای بیان نکات مورد نظر خود انتخاب می‌کند. گفتمان، به انواعی گوناگون چون ادبی، سیاسی، دینی، فرهنگی و... تقسیم می‌شود. متون داستانی از جمله متونی‌اند که دارای زمینه‌ای مناسب برای انعکاس گفتمان‌اند؛ بر این اساس، در این پژوهش، و اثر از ادبیّات داستانی لبنان و ایران را که به خوبی انعکاس‌دهندۀ گفتمان هستند، انتخاب نموده‌ایم. ادبیّات داستانی این دو کشور، در حوزۀ مقاومت، آثاری فاخر عرضه داشته است. مجموعه داستان‌های قلم رصاص در لبنان و رمان دا در ایران، از جملۀ این آثار به شمار می‌روند که هردو دارای رویکردی واقع‌گرایانه هستند. پژوهش پیش رو سعی بر آن دارد تا عناصر گفتمان تشیّع ایران و لبنان را در رمان دا و مجموعۀ داستانی قلم رصاص مورد بررسی تطبیقی قرار دهد. حاصل این بررسی، نشان دادن اشتراک گفتمان تشیّع در این دو متن در محورهای خداباوری، مبارزۀ خستگی‌ناپذیر، شهادت‌طلبی، الگوپذیری از عاشورای امام حسین (ع) و اعتماد به ولایت فقیه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

دراسة مقارنة للخطاب الشّیعی فی المجموعة الرّوائیّة قلم رصاص و روایة دا

نویسندگان [English]

  • اکبر شاملو 1
  • ابراهیم واشقانی 2
  • مریم کیانی 3
  • معصومه کیانی 4
چکیده [English]


 
یُعدّ الخطاب من المصطلحات الّتی وظّفت بسرعة توظیفاً واسع النّطاق رغم حداثته. فی الواقع الخطاب هو البنیة والصّیاغة الّتی یستخدمها الرّاوی للتّعبیر عمّا یجیش فی نفسه. ینقسم الخطاب إلی أنواع منها: الأدبی والسّیاسی والدّینی والثّقافی و... تعدّ النّصوص الرّوائیّة من النّصوص الّتی لها أرَضِیّة مناسبة لتعکسَ الخطاب ومن هذا المنطلق، اخترنا فی هذا المقال إثنین من الأعمال الأدبیّة الرّوائیة من بلاد إیران ولبنان نظراً إلی أهلیّتهما فی عَرضِ الخطاب هذا. قد عرضَ الأدب الرّوائی للبلادین فی الأدب المقاوم أعمالاً أدبیّة ثمینةً وتعدُّ المجموعات الرّوائیة قلم رصاص بلبنان وروایة دا فی إیران ذات الاتّجاه الواقعی معاً. ومهمّة هذا المقال هی الدّراسة المقارنة لمکوّنات الخطاب الشّیعی لإیران ولبنان فی الرّوایة دا والمجموعة القصصیّة قلم رصاص.

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • الخطاب الشّیعی
  • روایة دا
  • روایة قلم رصاص
  • الأدب الرّوائی
  • ·  قرآن کریم.

1. اسداللهی، مسعود (1382)؛ جنبش حزب‌الله لبنان (گذشته و حال)، چاپ اوّل، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.

2. حسینی، زهرا (1388 )؛ دا، چاپ سی‌ام، تهران: سورۀ مهر.

3. حنفی، حسن (1998)؛ تحلیل الخطاب العربی، الطّبعة الأولی، عمان: فیلادلفیا.

4. الزّمخشری، ابوالقاسم (1341)؛ أساس البلاغه، القاهرة: دار الکتب المصریّة.

5. شقیر، فرج أحمد (2005)؛ المقاومة الاسلامیّه ومشروع استنهاض الأمّة، الطّبعة الأولی، بیروت: دار الهادی.

6. صفی‌الدّین، هاشم (بی‌تا)؛ المقاومة ومشروع بناء الوطن، بیروت: المؤتمر الدّائم للمقاومة.

7. غریب، امل سعد (1385)؛ دین و سیاست در حزب‌الله، ترجمۀ غلام‌رضا تهامی، چاپ اوّل، تهران: مؤسّسۀ مطالعه و اندیشه‌سازان نور.

8. قلم رصاص (مجموعة من الکتّاب) (2009)؛ بیروت: رسالات.

9. المجلسی، علّامة محمّد باقر (1983)؛ بحار الأنوار، الطّبعة الثّانیة، بیروت: مؤسّسه الوفاء.

10. مک‌دانل، دایان (1380)؛ مقدّمه‌ای بر نظریّه‌های گفتمان، ترجمۀ حسینعلی نوذری، تهران: گفتمان.

11. نجیب، نور الدّین (2004)؛ ایدئولوجیا الرّفض والمقاومة، بیروت: دار الهادی.

ب: مجلاّت

12. آقاگل‌زاده، فردوس (1386)؛ «تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیّات»، ادب‌پژوهی، دورة 1، شمارۀ 1، صص 17-27.

13. جوادی یگانه، محمّدرضا و سیّد محمّدعلی صحفی (1392)؛ «روایت زنانه از جنگ: تحلیل انتقادی کتاب خاطرات دا»، نقد ادبی، دورۀ 6، شمارۀ 21، صص 85-110.

14. خلجی، عبّاس (1389)؛ « کندو کاوی بر کتاب دا (خاطرات سیّده زهرا حسینی)»، نگین ایران، شمارۀ 32، صص 117-122.

15. روشنفکر، کبری و دانش محمّدی رکعتی (1388)؛ «تحلیل گفتمان ادبی خطبه‌های حضرت زینب (س)»، سفینه، سال ششم،  دورة 6، شمارة 22، صص 127-149.

16. ----------- و فاطمه اکبری‌زاده (1390)؛ «تحلیل گفتمان انتقادی خطبۀ فدک حضرت زهرا (س)»، منهاج، سال هفتم، شمارۀ 12، صص 126-145.

17. زمانی محجوب، حبیب (1388)؛ «نقش عوامل معنوی در پیروزی مقاومت حزب‌الله لبنان»، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی مقاومت، تهران: دفتر برنامه‌ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی، صص 152-169.

18. طاهری، سیّد مهدی (1391)؛ «بازخوانی پیام‌های عاشورا در جنبش حزب‌الله لبنان»، جستارهای سیاسی معاصر، سال سوّم، شمارة 1، صص 71-93.

19. میرفخرایی، تژا و حسینعلی قجری (1382)؛ «فرایند تحلیل گفتمان و کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات رسانه‌ای»، پیام پژوهش، سال هفتم، شمارۀ 82، صص 32-34.

20. میرزایی، فرامرز و ناهید نصیحت (1384)؛ «روش گفتمان‌کاوی شعر»، انجمن ایرانی زبان و ادبیّات عرب، سال 1، شمارة 4، صص 43-67.

ج: پایان‌نامه

21. کیانی، مریم (1390)؛ بررسی ویژگی‌های ادبیّات مقاومت با تکیه بر مجموعۀ داستانی قلم رصاص، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه گیلان.