درآمدی تطبیقی بر شاخصه‌های رئالیسم در آثار غلامحسین ساعدی و طیّب صالح (مطالعه موردی داستان گاو و دومه ود حامد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه بوعلی‎سینا، همدان

2 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه بوعلی‎سینا، همدان

3 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه بوعلی‎سینا، همدان

چکیده

واقع‌گرایی یا نمایش واقعیّت پس از حوادث خون‌بار جنگ جهانی، یکی از مهم‎ترین دغدغه‎های نویسندگان قرن بیستم گردید. آنچه برای آن‌ها اهمّیّت داشت پرداختن به موضوعات این دنیایی و بیان مصیبت‎ها و بلایایی بود که انسان معاصر با آن‌ها در ارتباط است. کشورهای جهان سوّم بیشتر با چنین پدیده‎هایی سر و کار داشتند؛ از این رو، ادبیّات آن‌ها بیشتر به رئالیسم گرایش داشت و در صدد بیان واقعیّت‎های تلخ و آشکار جامعة خود برآمدند. غلامحسین ساعدی، در ایران و طیّب صالح در سودان، از نامدارترین نویسندگان سبک رئالسیم در این دو کشورند. پژوهش حاضر کوشیده بر اساس مکتب فرانسوی ادبیّات تطبیقی و با روش توصیفی - تحلیلی، همگونی‎ها و ناهمگونی‎های داستان «گاو» از غلامحسین ساعدی و داستان دومه ود حامد از طیّب صالح را با تکیه بر مهم‎ترین شاخصه‎‎های رئالسیم در این دو داستان و در شش محور عنصر عادت، سیطرة واقع‎گرایی، رئالیسم انتقادی، روایت ساده، وجهۀ تیپیک شخصیّت‎ها و قهرمان‎زدایی، بررسی و تحلیل نماید. برآیند پژوهش نشان می‎دهد که این دو داستان به طور نمادین به جنبه‎های روان‎شناختی شخصیّت‎هایی پرداخته‌اند که در عقب‎ماندگی غوطه‎ورند و با آن خو گرفته و حاضرند پیشرفت و تمدّن را در جهت حفظ این سنّت‎های مندرس از دست بدهند. شاخصه‎های رئالیسم در هر دو داستان مشترک بوده و از کمترین ناهمگونی برخوردار است و عواملی چون فقر، جهل و سنّت در پدید آمدن آن نقش دارند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

مدخل فی مؤشرات الواقعیّة لأعمال غلام‌حسین السّاعدی والطیّب صالح (قصّتا البقرة ودومة ود حامد أنموذجا)

نویسندگان [English]

  • سیدمهدی مسبوق 1
  • شهرام دلشاد 2
  • حمید آقاجانی 3
چکیده [English]

کانت الواقعیّة من الاهتمامات الرّئیسیّة لمؤلّفی القرن العشرین بعد الویلات الدّمومیّة الّتی خلفتها الحرب العالمیّة. وما یهمّهم بعد هذه الویلات والمآسی سوی الاهتمام بواقع حیاتهم الدّنیویّة وما یعانیه الإنسان المعاصر فی هذه الدّنیا. انتشرت ظواهر مؤلمة فی هذا القرن کالحرب والاستعمار والتّخلف والمجاعة حیث إنّ الأدیب المعاصر انصرف من الخیال إلی الواقع وحاول أن یصوّر ما یقاسیه النّاس من المشاکل والمآسی. وکانت دول العالم الثّالث أکثر قلقا من مثل هذه الظّواهر، وبالتّالی مال أدبهم أکثر فأکثر نحو الواقعیّة ورغب فی معالجة واقع مجتمعهم. یعد غلامحسین ساعدی فی إیران والطیّب صالح فی السّودان من أبرز الکتاب الواقعیین فی الدّولتین. تهدف هذه المقالة إلی رصد وجوه المماثلة والتّباین وأسبابهما فی قصّة «البقرة» لغلامحسین ساعدی و قصّة دومة ود حامد للطیّب صالح بالاعتماد علی مدرسة الأدب المقارن لفرنسا. تتناول القصّتان المیزات النّفسیّة للشّخصیّات الّتی توغّلت فی التّخلف وآنست به حیث أصبحت هذه الشّخصیّات تقف فی وجه مظاهر التّقدّم والرّقی للحفاظ علی هذه التّقالید والسّنن.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • الواقعیّة
  • عزاداران بیل
  • دومة ود حامد
1. انوشه، حسن (1380)؛ فرهنگنامة ادبی فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
2. بیضایی، بهرام (1392)؛ هزار افسان کجاست؟، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
3. خانلری، زهرا (1375)؛ فرهنگ ادبیّات جهان، تهران: خوارزمی.
4. ساعدی، غلامحسین (1343)؛عزاداران بَیَل، تهران: بانک بازرگانی ایران.
5. سیّدحسینی، رضا (1384)؛ مکتب‌های ادبی، چاپ سیزدهم، تهران: نگاه.
6. شمیسا، سیروس (1390)؛ مکتبهای ادبی، تهران: قطره.
7. صالح، طیّب (1997)؛ دومه ود حامد، الطّبعة الأولی، بیروت: دار الجیل.
8. علوش، سعید (1987)؛ مدارس الأدب المقارن؛ دراسة منهجیّة، الطّبعة الأولی، بیروت: المرکز الثّقافی العربی.
9. مرتاض، عبدالملک (1998)؛ فی نظریه الرّوایة؛ بحث فی تقنیّات السّرد، الکویت: عالم المعرفة.
10. میرصادقی، جمال (1390)؛ عناصر داستان، تهران: سخن.
11. میرعابدینی، حسن (1386)؛ فرهنگ داستان نویسان ایران از آغاز تا به امروز، تهران: چشمه.
ب: مجلاّت
12. اکبری موسی‎آبادی، مریم و محمد خاقانی اصفهانی (2012)؛ «دلالة المکان فی روایه موسم الهجرة إلی الشّمال»، مجلّة إضاءات نقدیة، سنة ثانیة، عدد 7، صص 9-29.
13. تقوی، علی (1389)؛ «رئالیسم در ادبیّات داستانی با نقدی بر داستان‎های جلال آل احمد»، کتاب ماه ادبیّات، سال 4، شمارۀ 44، صص 8-23.
14. طهماسبی، فرهاد و مریم السّادات سجودی (1389)؛ «نگاهی تطبیقی به داستان‎نویسی فئودر داستایوفسکی و غلامحسین ساعدی»، مجلّة مطالعات ادبیّات تطبیقی، شمارة 14، صص 83-100.
15. علوی، الهام (139 2)؛ «مطالعۀ تطبیقی رئالیسم جادویی در آثار ساعدی و مارکز»، کتاب ماه ادبیّات، شمارة 71، صص 155-174.
16. کریمی مطهّر، جان‎الله و ناهید اکبرزاده (1392)؛ «بازتاب رئالیسم انتقادی روسیه در ادبیّات فارسی معاصر»، مجلّةادب فارسی، دورۀ 3، شمارۀ 1، صص 59-71.