تحلیل دیدگاههای ادبی و نقدی ابوحیان توحیدی در الإمتاع والمؤانسة

شناسنامه علمی شماره

چکیده

   احکام نقدی توحیدی در میان کتاب­ها و رسائل وی پراکنده شده است. وی این احکام را با هدف توضیح یک نظریه نقدی مشخّص، بیان نکرده است. چارچوب این پژوهش بر استخراج متون و دیدگاههای نقدی از کتاب­های ابوحیان توحیدی، به ویژه کتاب «الإمتاع و المؤانسة» و دسته بندی و بررسی تحلیلی آن مبتنی است و اگر تلاش­های توحیدی را در عرصه نقد تطبیقی و کاربردی مورد بررسی قرار دهیم، درخواهیم یافت که این احکام و دیدگاهها در صدور احکام سریع و کوتاه خلاصه می­شود.
  توحیدی، مسأله لفظ و معنا را مورد بررسی قرار می دهد و تفاوتی میان آن دو قائل نیست، هرچند میان انواع درک و فهم گوینده و شنونده تفاوت قائل می شود، اما اگر بخواهد یکی را بر دیگری ترجیح دهد، توحیدی معنا را مقدم بر لفظ می داند چرا که معنا به عقل نزدیک تر است و لفظ به حس.  بلاغت از دیدگاه وی به معنای تصنّع ساختگی و مردود و در پی واژگان وحشی و نامأنوس بودن نیست و بلاغتی را که شنونده به علّت کوتاهی طبعش یا دوری از عوامل برتری دادن ادب فاخر، توان درک آن را ندارد، مورد توجه قرار نمی دهد و بلاغت در نگرش او، جز با دو شرط محقق نخواهد شد: اول: فراهم بودن استعداد هنری و دوم تلاش طاقت فرسا و یادگیری فراگیر. یکی از پدیده های کلی که حیات فکری را از طریق کتاب «الإمتاع و المؤانسة» متمایز می سازد، کشمکش فکری میان اصیل (بومی) و دخیل (وارداتی) است. این کشمکش فکری، گویای آزادی فکری حاکم بر جامعه، پیشرفت شیوه های مناظره فکری، جنبش فکری بزرگ حاکم در جامعه و نیز وجود گفتگوی فکری بر گرد پایه های بنیادین مسلمانان یعنی زبان، دین و ادبیات است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

تحلیل مواقف أبی حیان التّوحیدی الأدبیة والنّقدیة فی الإمتاع والمؤانسة

چکیده [English]

     إنّ کتاب «الإمتاع و المؤانسة» مُمتع مؤنس کإسمه، وإنّ أحکام أبی حیان التّوحیدی النّقدیة منثورة مُبعثرة بین کتبه ورسائله و لم یصدر أبوحیان هذه الأحکام بهدف توضیح نظریة نقدیة معینة وقد اعتمدت خطّةُ البحث علی استخراج النّصوص النّقدیة من کتب التّوحیدی ولا سیما کتاب الإمتاع والمؤانسة و تصنیفها ودراستها دراسة تحلیلیة و إذا تتبّعنا محاولات التوحیدی فی النّقد التطبیقی وجدنا أنها لا تتعدّی الأحکام السّریعة المجملة الشاملة.
یتناول التوحیدی قضیة اللّفظ والمعنی فلا یفرق بینهما و إن کان یفرق بین أنواع الإفهام الّتی تعتمد علی النّاطق والسامع، ولکن إذا کان لابدّ من تقدیم واحد منهما علی الآخر، فإنّ التوحیدی یقدّم المعنی، ذلک لأنّه أقرب إلی العقل، أما اللّفظ فأقرب إلی الحسّ. و البلاغة فی رأیه لا تعنی تصنّعاً مردوداً و تقصّیاً لوحشی الکلام، ولا یهمّ البلاغة إذا ما تحقّقت أن لا یفهمها السّامع لقصور طبعه أو بُعده عن أسباب الفضیلة ولا تتحقّق البلاغة فی رأی التّوحیدی إلّا بشرطین: الأوّل هو توفّر الموهبة الفنّیة و الثانی هو العمل الدّؤوب و الأخذ المتواصل.

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیة: الإمتاع والمؤانسة
  • النقد الأدبی
  • أبوحیان التوحیدی
  • البلاغة
  • الأصیل والدّخیل