بررسی تطبیقی کهن‌الگوی آنیما در اشعار محمود درویش و فریدون مشیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

بنابر دیدگاه یونگ، روان‎شناس سوئیسی، ضمیر ناخودآگاه بشر یک سویة جمعی دارد که آکنده از کهن‎الگوهای موروثی از نیاکان اوست. این میراث می‌توانند بر افکار و احساسات بشر تأثیر بگذارند. یکی از آن‌ کهن‌الگوها آنیما نام دارد که به شخصیت زن پنهان در وجود هر مردی اطلاق می‎شود. در آثاری که برآمده از احساسات مردانه هستند، به‎ویژه آثاری که مضمونی عاشقانه دارند، بهتر می‎توان ردّ پای آنیما را دید؛ زیرا در این آثار، زنِ درون مرد، مجال یافته تا خود را به مرحلۀ ظهور و بروز رساند. نوشتار پیش رو با روش تحلیلی - تطبیقی و با رویکرد تطبیقی مکتب آمریکایی که شباهت آثار ادبی را ناشی از مشترکات روان همۀ انسان‌ها می‎داند، به بررسی موشکافانة این کهن‎الگو در اشعار عاشقانة دو شاعر عشق‎پرداز معاصر، یعنی محمود درویش و فریدون مشیری می‎پردازد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‎دهد که می‎توان از آنیما به‎عنوان مبنای مشترک در تطبیق اشعار دو شاعر استفاده کرد؛ زیرا با اینکه آن‌ها از دو فرهنگ و نژاد مختلف هستند؛ امّا به‌طور مشترک، بسیاری از کارکردها و فرافکنی‌های مثبت و منفی آنیما را به‎کار برده‎اند. وقتی احساس غم، ترس، پوچی و مرگ دارند، در سیطرۀ آنیمای منفی قرار دارند و آنگاه ‌که همسر ِدل و بانوی رؤیاهای خویش را سراپا همه خوبی و زیبایی می‎نامند و در آرزوی وصال او هستند، تحت سلطۀ آنیمای مثبت خویش هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Anima Archetype in the Poems of Mahmoud Darvish and Fereydoon Moshiri

نویسندگان [English]

  • Ahmad lamei Giv 1
  • vajiheh Zamani Babgohari 2
2 Ph.D. Student in Persian Language and Literature, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Birjand University, Birjand, Iran.
چکیده [English]

According to Jung, the Swiss psychologist, human subconscious has a collective aspect that is filled with inherited archetypes from its ancestors. As the matter of fact, this legacy can affect human thoughts and feelings. One of those archetypes is called anima, which refers to the character of a woman hidden in every man. Considering those work that come from masculine feelings, especially those that have a romantic theme, it is better to see the traces of anima. This is due to the fact that the woman inside the man has the opportunity to reach the stage of emergence and manifestation in such work. This research, implementing an analytical-comparative method and a comparative approach of the American school of thought, considers the similarity of literary work and ,as the result of the commonalities of all human beings, carefully examines this archetype in the love poems of two contemporary poets; Mahmoud Darvish and Fereydoon Moshiri. The results of this research show that anima can be used as a common basis in comparing the poems of two poets; Because although they are from two different cultures and races; But together, they have used many positive and negative anime functions and projections. When they feel sad, afraid, empty and dead, they are in control of negative anime and when the wife of the heart and the lady of the dreams call all their goodness and beauty and wish to join her, they are dominated by their positive anime.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparative literature
  • poetry
  • Mahmoud Darvish
  • Fereydoun Moshiri
  • Archetype
  • Anima

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة مقارنة لنموذج الأنیما الأصلی فی قصائد محمود درویش وفریدون موشیری

چکیده [العربیة]

وفقًا لعالم النفس السویسریّ یونغ، فإنّ العقل الباطن للإنسان یختزن وعیًا جماعیًّا أو إرثًا ملیئًا بالأنماط الأصلیّة الموروثة من الأسلاف. ویمکن لهذا الإرث أن یؤثّر على أفکار الإنسان ومشاعره. أحد هذه الأنماط یسمّى الأنیما، وهی تشیر إلى شخصیّة المرأة المختبئة فی باطن کلّ رجل. وفی الأعمال التی تصدر عن المشاعر الذکوریّة، بخاصّة الأعمال ذات الطابع الرومانسی، یمکننا رؤیة آثار الأنیما؛ لأنّه فی هذه الأعمال، یُتاح للجانب الأنثویّ داخل الرجل فرصة الوصول إلى مرحلة الظهور. وهذا البحث، من خلال المنهج التحلیلیّ المقارن والمنهج المقارن للمدرسة الأمریکیّة، والذی یرى وجود تشابه بین الأعمال الأدبیّة کنتیجة للقواسم المشترکة بین جمیع البشر، یدفعنا لندرس بعنایة النموذج الأصلیّ فی قصائد الحبّ لشاعرین معاصرین، محمود درویش وفریدون موشیری. وتظهر نتائج هذا البحث أنّه یمکن استخدام الأنیما کأساس مشترک فی مقارنة قصائد الشاعرین؛ لأنّه على الرغم من أنّهما من ثقافتین وعرقین مختلفین؛ لکنّهما أظهرا العدید من تأثیرات الأنیما الإیجابیّة والسلبیّة. فعندما یشعران بالحزن والخوف والفراغ والموت، فإنّ الأنیما السلبیّة تتحکّم بهما، وعندما تبوح زوجة القلب وسیّدة الأحلام بکلّ خیرهما وجمالهما وترغب فی الانضمام إلیهما، تغلب علیهما الأنیما الإیجابیّة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الأدب المقارن
  • الشعر
  • محمود درویش
  • فریدون موشیری
  • النموذج الأصلی
  • الأنیما
احمد (1/ 9/ 1394، ساعت 10:21). «بانوی رؤیاهای من». وبلاگ قلب من چشم تو. پست:160: https://negahi-yadi.blogsky.com/1394/09/01/post-160/
اسماعیل‎پور، ابوالقاسم (1382). زیر آسمانههای نور. چاپ اول. تهران: افکار.
برونو، فرانک (1373). فرهنگ توصیفی اصطلاحات روانشناسی. ترجمة فرزانه طاهری و مهشید یاسایی. تهران: طرح نو.
پالمر، مایکل (1388). فروید، یونگ و دین. ترجمة محمد دهگان‎پور و غلامرضا محمودی. چاپ دوم. تهران: رشد.
پورافکاری، نصرت‌الله (1373). فرهنگ جامع روانشناسی - روان‌پزشکی. جلد 1. چاپ اول. تهران: فرهنگ معاصر.
جاسم، محمد (1394). رمز و اسطوره در شعر معاصر ایران و عرب. چاپ اول. تهران: نگاه.
جمشیدیان، همایون (1385). بانوی بادگون (بررسی و تحلیل آنیما در شعر سهراب سپهری). فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، 3 (12 و13)، 83-98.
درویش، محمود (1398 الف). دورتر از شاخۀ نیلوفر. ترجمة اصغر علی‎کرمی، چاپ اول. تهران: تمدّن علمی.
درویش، محمود (1398 ب). ریتا... عشق و یاسمن (عاشقانههای محمود درویش). ترجمة موسی بیدج. چاپ دوم. تهران: سرزمین اهورایی.
درویش، محمود (1399). چشمهای ذاتاً مشکی. ترجمة قاسم ساجدی. چاپ دوم. تهران: فصل پنجم.
درویش، محمود (2013). «نرمافزار الدیوان (الموسوعة الشعر العربی)». https://www.aldiwan.net/cat-poet-mahmoud-darwish
ستّاری، جلال (1377). بازتاب اسطوره در بوف کور. چاپ اول. تهران: توس.
سیاسی، علی‎اکبر (1370). نظریه‌های شخصیت یا مکاتب روانشناسی. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
شایگان‎فر، حمیدرضا (1380). نقد ادبی. چاپ اول. تهران: دستان.
شفیع‎آبادی، عبدالله؛ ناصری، غلامرضا (1388). نظریه‌های مشاوره و رواندرمانی. چاپ پانزدهم. تهران: نشر دانشگاهی.
شمیسا، سیروس (1379). داستان یک روح. چاپ چهارم. تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس (1381). نقد ادبی. چاپ سوم. تهران: فردوس.
صدیقی، بهار (1398). رویکردی تطبیقی به عاشقانه‎های حسب‎الشّیخ جعفر و احمد شاملو. کاوشنامۀ ادبیات تطبیقی، 9 (4)، 95-121.
صرفی، محمّدرضا؛ عشقی، جعفر (1387). نمودهای مثبت آنیما در ادبیات فارسی. فصلنامۀ نقد ادبی، مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرّس، 1 (3)، 59-88.
فدایی، فربد (1381). کارل گوستاو یونگ و روانشناسی تحلیلی او. چاپ اول. تهران: دانژه.
فرزانه، سید بابک؛ نامدار، لیدا (1395). بررسی تطبیقی کهن‎الگویی آنیما در شعر عبدالوهاب البیاتی و مهدی اخوان ثالث. ویژهنامۀ نامۀ فرهنگستان (ادبیات تطبیقی)، 7 (1)، 79-107.
کریمی، یوسف (1382). تاریخچه و مکاتب روانشناسی. تهران: پیام نور.
مدرّسی، فاطمه؛ ریحانی‎نیا، پیمان (1390). بررسی کهن‎الگوی آنیما در اشعار مهدی اخوان ثالث. مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی اصفهان، 3 (1)، 1-20.
مشیری، فریدون (1387). بازتاب نَفَس صبحدمان. جلد 1 و2. چاپ هفتم. تهران: چشمه.
مکی، الطاهر أحمد (1987). الأدب المقارن، أصوله، تطوره و مناهجه. القاهرة: دار المعارف.
یاوری، حورا (1374). روان‏کاوی و ادبیات. چاپ اول. تهران: تاریخ ایران.
یونگ، کارل گوستاو (1377). روانشناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمة محمدعلی امیری. چاپ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.
یونگ، کارل گوستاو (1383). انسان و سمبولهایش. ترجمة محمود سلطانیه. چاپ چهارم. تهران: جامی.
یونگ، کارل گوستاو (1384). روانشناسی و تعلیم و تربیت. ترجمة علی‌محمد برادران رفیعی. چاپ اول. تهران: جامی.