واکاوی نقش‌های شش‌گانۀ زبان در دیوان «الزمن الضیق» از سنیه صالح و «دیدار صبح» از طاهره صفارزاده برپایۀ نظریۀ ارتباطی یاکوبسن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج‌فارس، بوشهر، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج‌فارس، بوشهر، ایران

4 دانشیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج‌فارس، بوشهر، ایران

چکیده

واکاوی متون برمبنای نظریه‌های جدید نقد ادبی، یکی از روش‌های دستیابی به جنبه‌های ساختاری آن‌ها در عصر حاضر است. ازجمله این نظریه‌ها، مدل ارتباطی یاکوبسن، زبان‎شناس روسی است. یاکوبسن به مسائل ساختار زبانی در شعر توجّه داشته و شعر را جزء جدایی‌ناپذیر زبان‎شناسی دانسته است. وی ارتباط را از راه شش کارکرد عاطفی، ترغیبی، همدلی، ارجاعی، فرازبانی و ادبی زبان تعریف کرده است. پژوهش حاضر می‎کوشد به‌صورت تطبیقی و با رویکرد توصیفی - تحلیلی، به جستجوی ساختار زبان و کارکردهای اساسی آن از منظر مدل ارتباطی یاکوبسن در اشعار سنیه صالح (1935-1985) شاعر معاصر اهل سوریه و طاهره صفارزاده (1315-1387) شاعر معاصر ایرانی بپردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد، با توجّه به ویژگی‌های شعری و همچنین مضامین موجود در دیوان‌ «دیدار صبح» از صفارزاده، وجه غالب نقش‌های زبانی در آن بهترتیب نقش‌های؛ ارجاعی، ترغیبی و ادبی است، چنان‎که نقش‌های عاطفی، ادبی و ارجاعی از نقش‌های غالب کلامی در دیوان «الزمن الضیق» از سنیه صالح است. بررسی فرایند ارتباط در دیوان‌های هر دو شاعر در آشنایی بهتر و بیشتر با نگرش و عقاید و اندیشۀ شاعران مؤثّر افتاده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the six Linguistic Functions in “alzaman aldayq” by Sanieh Saleh and “Didar Sobh” by Tahereh Saffarzadeh: An Analysis via Yakubsen Communication Theory

نویسندگان [English]

  • Ameneh Forouzankamali 1
  • Ali Asghar Ghahremani Moqbel 2
  • Rasool Ballawi 3
  • Naser Zare 4
1 Ph.D. student, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Persian Gulf, Bushehr, Iran.
2 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of shahid beheshti, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Persian Gulf, Bushehr, Iran.
4 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Persian Gulf, Bushehr, Iran.
چکیده [English]

The analysis of texts based on new theories of literary criticism is one of the ways to be informed about their structural aspects in the present age. One of these theories is the communication model of Jacobsen, a Russian linguist. Jacobsen focuses more on the issues of linguistic structure in poetry and considers poetry as an integral part of linguistics. As he implements, communication is defined through the six functions of emotive, conative, phatic, referential, metalinguistic, and poetic language. This study tries to investigate the structure of language and its basic functions from the perspective of Yakubsen communication model in the poems of contemporary Syrian poet Sanieh Saleh (1935-1985) and contemporary Iranian poet Tahereh Saffarzadeh (1936-2007) in a comparative and descriptive-analytical approach. Having considered the poetic coordinates as well as the themes in Saffarzadeh's "Didar-e Sobh", the findings reveal that the predominant aspect of its linguistic functions is in the order of its functions that is referential, conative, and poetic similar to the emotive, poetic, and referential functions that are among the dominant theological functions in the Divan of “alzaman aldayq” from Sanieh Saleh. The study of the communication process in the Diwan Poetry of both poets has been effective in getting better and more familiar with their attitudes, ideas and thoughts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparative Literature
  • Sanieh Saleh
  • Tahereh Saffarzadeh
  • Yakubsen
  • Communication Theory

عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل الوظائف اللّغویّة الست فی دیوان «الزمان الضیق» للسنیة صالح و «دیدار صبح» لطاهرة صفارزادة على ضوء نظریة التّواصل لجاکوبسون

چکیده [العربیة]

إنّ تحلیل النصوص بناءً على النظریّات الجدیدة للنقد الأدبی یعدّ طریقاً لتحقیق جوانبها البنیویّة فی الزمن المعاصر. ومن إحدى هذه النظریات هی نموذج التواصل لجاکوبسون اللسانی الروسی. فإنّه اهتمّ لقضایا البنیة اللغویّة فی الشعر ویعتبر الشعر جزءاً لا یتجزأ من اللسانیّات. وهو عرف التواصل من خلال ستّ وظائف؛ الوظیفة التعبیریّة أو الانفعالیّة، الوظیفة الإفهامیّة، الوظیفة المرجعیّة، الوظیفة الانتباهیّة، الوظیفة المیتالغویّة والوظیفة الشعریّة. فتسعى هذه الدراسة إلى معالجة قصائد سنیة صالح (1935-1985) الشاعرة السوریّة المعاصرة وطاهرة صفارزادة (1936-2007) الشاعرة الإیرانیّة المعاصرة، من منظار نظریّة التواصل لجاکوبسون، من خلال الترکیز على بنیة اللغة والوظائف الأساسیّة لها، بشکل المقارن وبالاعتماد على المنهج الوصفی - التحلیلی. توصلت النتائج أنّ الوظیفة المرجعیّة ثمّ الإفهامیّة ثمّ الأدبیّة تکون الوظائف المسیطرة فی دیوان «دیدار صبح» لصفارزادة نظراً إلى الخصائص الشعریة وکذلک المضامین الموجودة فیه، کما أنّ الوظائف التعبیریّة والأدبیّة والمرجعیّة هی الوظائف السائدة فی دیوان «الزمن الضیق» لسنیة صالح. إنّ عملیّة التواصل فی دیوان الشاعرتین لها أثر بالغ فی التعرّف على مواقفهما، مقاصدهما الذهنیّة ومشاعرهما الوجدانیّة بشکل أفضل.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الأدب المقارن
  • سنیة صالح
  • طاهرة صفارزادة
  • جاکوبسون
  • نظریّة التواصل
آقابابایی، سمیه؛ ایران زاده، نعمت‌الله؛ صفوی، کورش (1395). بررسی ساختار ادب غنائی از دیدگاه زبان‎شناسی با تکیه بر نظریه نقش‌های زبانی یاکوبسن. نشریۀ متن پژوهی ادبی، 20 (69)، 7-34.
إبراهیم برهم، لطیفة (2010). سنیّة صالح: موقع الشعر ودلالة الاختلاف. مجلة دراسات فی اللغة العربیّة وآدابها، 1(3)، 1-18.
ادونیس، علی احمد سعید (1985). سیاسة الشعر. بیروت: دار الآداب.
اکبری، منوچهر؛ خلیلی، احمد (1389). بررسی اشعار طاهره صفارزاده از دیدگاه فکری. سبک‌‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 3 (10)، 45-67.
حبیبی‌نژاد، ذبیح‌الله (1394). شخصیت‌های مانا: طاهره صفارزاده. چاپ اول. تهران: سورۀ مهر.
حسین‌زاده بولاقی، شهربانو (1387). بررسی شعر بانوان در ادبیات معاصر. شیراز: نوید.
خریف، صفاء (2017). وظائف الخطاب فی نماذج مختارة من دیوان الإمام علی-کرّم الله وجهه. مذکرة مقدمة لنیل شهادة الماجستیر. وزارة التعلیم العالی والبحث العلمی. جامعة سوق أهراس.
زرقانی، مهدی (1386). چشم‌اندازی در شعر معاصر. تهران: ثالث.
سنچولی، احمد؛ نومسلمان، حسنیه (1399). بررسی تطبیقی مؤلفه‌های پایداری در داستان زنده‌باد کمیل محسن مطلق و رجال فی الشمس غسان کنفانی. کاوش‌نامۀ ادبیات تطبیقی، 10 (1)، 75-91.
شاهرخ، مهدی وآخرون (2020). دراسة وظیفیة فی دیوان (فی البدء کانت الأنثى) لسعاد الصباح على ضوء نظریة التواصل لرومان جاکبسون. مجلة دراسات الکوفة، (59)، 445- 488.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1368). موسیقی شعر. چاپ دوم. تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس (1384). بیان و معانی. تهران: میترا.
صالح، سنیة (2008). الأعمال الشعریة الکاملة. تقدیم: خالدة سعید. الطّبعة الأولی. دمشق: دار المدى للثقافة والنشر.
صراحتی، مهدی؛ محسنی، مرتضی (1395). عوامل مؤثّر در ایجاد نقش ترغیبی زبان در قصاید ناصرخسرو. کاوش‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی، 17 (33)، 98-124.
صفارزاده، طاهره (1384). دیدار صبح. چاپ دوم. تهران: پارس کتاب.
صفوی، کورش (1394). از زبانشناسی به ادبیات. چاپ پنجم. تهران: سورة مهر.
صیادی‌نجاد، روح الله (2020). دراسة الوظیفة الانفعالیة والإفهامیة والمرجعیة فی القصیدة المدحیّة للکفعمی: فی ضوء النظریة النقدیّة-اللسانیّة لجاکوبسون. مجلة تراث کربلاء، 7 (3 و4)، 573-609.
فالر، راجر و دیگران (1386) زبانشناسی و نقد ادبی. ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده. چاپ سوم. تهران: نی.
گیرو، پی‌یر (1380). نشانه‌شناسی. ترجمۀ محمد نبوی. تهران: آگاه.
مارتینه، آندوه (1380). تراز دگرگونی‌های آوایی. ترجمۀ هرمز میلانیان. تهران: هرمس.
مدرسی، فاطمه؛ خجسته‌مقال، زهرا (1392). جلوه‌های مقاومت و پایداری در اشعار طاهره صفارزاده. ادبیات پایداری، 5 (9)، 363-382.
مؤمن، أحمد (2007). اللسانیات: النشأة والتطوّر. الجزائر: دیوان المطبوعات الجزائریة.
ناصح، محمدامین (1388). بررسی رویکردهای زبانی در پژوهش‌های رشته زبان و ادبیات فارسی. مجلّة جستارهای ادبی، 3 (166)، 148-163.
نوروزی، زینب (1391). بررسی شعر نظامی براساس نظریه ارتباطی یاکوبسن. پژوهش زبان و ادبیات فارسی، (24)، 25-39.
یاکوبسن، رومن (1386). روندهای بنیادین در دانش زبان. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: هرمس.
یاکوبسن، رومن (1380). زبانشناسی و شعرشناسی. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: هرمس.