البولیفونیة الأدبیّة فی شعر فریدون مشیری وأدیب کمال الدّین علی ضوء نظریّة باختین (دراسة مقارنة)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 خریج بمرحلة الدکتوراه فی فرع اللّغة العربیّة وآدابها، کلّیّة الآداب والعلوم الإنسانیة، جامعة رازی، کرمانشاه، إیران

2 أستاذ مشارک فی قسم اللّغة العربیّة وآدابها، کلّیّة الآداب والعلوم الإنسانیة، جامعة رازی، کرمانشاه، إیران

3 أستاذ مشارک فی قسم اللّغة العربیّة وآدابها، کلّیّة الآداب والعلوم الإنسانیة، جامعة کیلان، کیلان، إیران

چکیده

لقد قطع النقد الأدبیّ المعاصر شوطاً کبیراً فی تحویل النظرة أحادیّة الجانب إلی أحداث النصّ وإیراد منحی الحواریّة الخارجیّة فی نسیجه علی استیعاب مختلف الرؤی وأشکال وعی الآخرین. تتمخّض البولیفونیّة عن منحی الحوار الخارجیّ فی نظریّة باختین قائمة علی تعدّد الأصوات واللغات الّتی قد تختلط وتختلف عن بعضها اختلافاً متزامناً فی بناء الحوار وترکیبه. یمتاز الشعر العربیّ المعاصر بالتفاعل المستمرّ بین الأصوات والتباس مواقفها وأفکارها علی تحقیق البولیفونیة الأدبیّة ولاسیّما تعدّ فی قصائد فریدون مشیری وأدیب کمال الدین تقنیة دیمقراطیّة متطوّرة تسمح للشخصیّات بالتعبیر عن هواجسها وآمالها وآلامها عبر الطرق المختلفة. تحاول هذه الدراسة باتّباعها النهج الوصفیّ - التحلیلیّ أن تعالج أهمّ تقنیات البولیفونیّة الأدبیّة لدی الشاعرین معتمدة فی تطبیقها علی المدرسة الأمریکیّة للأدب المقارن. یدلّ مجمل نتائجها علی أنّ الشاعرین إلی جانب انتهاجهما طریقة السرد التقلیدیّ للأصوات یلتجئان إلی أنواع البولیفونیة مثل التهجین لتوسیع المنظور الاجتماعیّ للغات فی حنایا الوضوح أو الغموض فی توظیفها، وکذلک یحتفیان بالأسلبة لتحقیق التوحّد الصیاغیّ بین الصوتین علی الرغم من اختلاف نهجهما فی التصدّی لصوت الآخر. یستخدم الشاعران الحوار الخالص فی مواقف قد تنشب فیها الجدلیّة والنقاش بین الصوتین أو یُکتفی فیها بتبادل السؤال والإجابة حیال موضوع خاصّ فحسب، وفی نهایة المطاف یمیلان إلی التعدّدیة الأیدیولوجیة لإضاءة نوع مواجهة الأصوات للقیم والأفکار الحیویّة الّتی تعرف بینهما علی قالب أیدیولوجیة التسلیم أو الرفض.
المفردات الرّئیسیة: البولیفونیّة، میخائیل باختین، فریدون مشیری، أدیب کمال الدین، المقارنة.
لقد قطع النقد الأدبیّ المعاصر شوطاً کبیراً فی تحویل النظرة أحادیّة الجانب إلی أحداث النصّ وإیراد منحی الحواریّة الخارجیّة فی نسیجه علی استیعاب مختلف الرؤی وأشکال وعی الآخرین. تتمخّض البولیفونیّة عن منحی الحوار الخارجیّ فی نظریّة باختین قائمة علی تعدّد الأصوات واللغات الّتی قد تختلط وتختلف عن بعضها اختلافاً متزامناً فی بناء الحوار وترکیبه. یمتاز الشعر العربیّ المعاصر بالتفاعل المستمرّ بین الأصوات والتباس مواقفها وأفکارها علی تحقیق البولیفونیة الأدبیّة ولاسیّما تعدّ فی قصائد فریدون مشیری وأدیب کمال الدین تقنیة دیمقراطیّة متطوّرة تسمح للشخصیّات بالتعبیر عن هواجسها وآمالها وآلامها عبر الطرق المختلفة. تحاول هذه الدراسة باتّباعها النهج الوصفیّ - التحلیلیّ أن تعالج أهمّ تقنیات البولیفونیّة الأدبیّة لدی الشاعرین معتمدة فی تطبیقها علی المدرسة الأمریکیّة للأدب المقارن. یدلّ مجمل نتائجها علی أنّ الشاعرین إلی جانب انتهاجهما طریقة السرد التقلیدیّ للأصوات یلتجئان إلی أنواع البولیفونیة مثل التهجین لتوسیع المنظور الاجتماعیّ للغات فی حنایا الوضوح أو الغموض فی توظیفها، وکذلک یحتفیان بالأسلبة لتحقیق التوحّد الصیاغیّ بین الصوتین علی الرغم من اختلاف نهجهما فی التصدّی لصوت الآخر. یستخدم الشاعران الحوار الخالص فی مواقف قد تنشب فیها الجدلیّة والنقاش بین الصوتین أو یُکتفی فیها بتبادل السؤال والإجابة حیال موضوع خاصّ فحسب، وفی نهایة المطاف یمیلان إلی التعدّدیة الأیدیولوجیة لإضاءة نوع مواجهة الأصوات للقیم والأفکار الحیویّة الّتی تعرف بینهما علی قالب أیدیولوجیة التسلیم أو الرفض.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Literary Polyphony in the Poems of Fereydoun Moshiri and Adib Kamaluddin in the Light of Bakhtin's Theory (Comparative Study)

نویسندگان [English]

  • Hamed Poorheshmati 1
  • Shahriar Hemati 2
  • Farhad Rajabi 3
1 PhD Graduate in Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Razi University, Kermanshah, Iran
2 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Razi University, Kermanshah, Iran
3 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Guilan University, Guilan, Iran
چکیده [English]

The criticism of contemporary literature has taken a big step to change the one-sided view of the events of the text and to implement the method of external dialogue in its context in order to recognizing various views and awareness. According to Bakhtin's view, polyphony is based on the multiplicity of interconnected and various sounds and languages in the structure of dialogue and its composition. The contemporary Arabic poetry is known for its narrative action between the thoughts of the characters and the exchange of common and different voices in order to explore literary polyphony, especially in the poems of Fereydoun Moshiri and Adib Kamaluddin allow them to express their concerns, desires and pains in various ways. This descriptive-analytical method seeks to address the most remarkable literary polyphonic techniques of two poets based on the American school of comparative literature. The summary of the results shows that the two poets, in addition to adopting to the traditional method of voice narration, resort to polyphonic types such as hybridization in order to developing the social views of languages in the light of ambiguity and ambiguity in their function, as well as stylistic style. In order to achieving the structural unity between the sounds, despite the difference in the type of dealing with another sound. The two poets use pure dialogue when engaging in controversy between characters or exchanging questions and answers on a particular subject, and at the end use a variety of ideologies to show how the characters deal with fundamental known values and ideas in the form of an ideology of surrender or defiance.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Polyphony
  • Mikhail Bakhtin
  • Fereydoun Moshiri
  • Adib Kamaluddin
  • Comparative

عنوان مقاله [العربیة]

چندصدایی ادبی در شعر فریدون مشیری و ادیب کمال‌الدّین در پرتو نظریة باختین (بررسی تطبیقی)

چکیده [العربیة]

.نقد ادب معاصر برای تغییر نگرش یک‌جانبه به رخداد‌های متن و پیاده‌سازی روش‌ گفت‌وگوی بیرونی در بافت آن به‌منظور شناخت دیدگاه‌ها و آگاهی‌های مختلف گام بلندی برداشته است. چندصدایی طبق شیوة گفت‌وگوی خارجی در دیدگاه باختین، مبتنی بر چندگانگی صداها و زبان‌های به‌هم‌گره خورده است و در ساختار گفت‌وگو و ترکیب آن متفاوت است. شعر معاصر عرب با کنش روایی میان اندیشه‌های شخصیّت‌ها و تبادل صداهای مشترک و متفاوت به‌منظور تحقّق چندصدایی ادبی شناخته می‌شود، به‌ویژه در قصاید فریدون مشیری و ادیب کمال‌الدّین نوعی تکنیک بیانی تکامل‌یافته‌ای است که به شخصیّت‌ها این اجازه را می‌دهد تا دغدغه‌ها، آرزوها و دردهای خود را به‌روش‌های مختلف بیان کنند. پژوهش حاضر با درپیش‌گرفتن روش توصیفی - تحلیلی در پی پرداختن به مهم‌ترین تکنیک‌های چندصدایی ادبی نزد دو شاعر با تکیه بر مکتب آمریکایی ادبیّات تطبیقی است. خلاصة نتایج نشان می‌دهد که دو شاعر درکنار درپیش‌گرفتن روش روایت‌گری سنّتی صداها، به انواع چندصدایی مانند دورگه‌سازی به‌منظور توسعة دیدگاه‌های اجتماعی زبان‌ها در لابه‌لای روشنی و ابهام در کارکرد آن‌ها پناه می‌برند و همین-طور به سبک‌بخشی برای تحقّق وحدت ساختاری میان صداها باوجود تفاوت در نوع پرداختن به صدای دیگری توجّه دارند. دو شاعر، گفت‌وگوی خالص را در مواقع درگرفتن جدال و مناقشه میان شخصیّت‌ها یا تبادل پرسش و پاسخ دربارة موضوعی خاص، به‌کار می‌گیرند و درپایان به تعدّد ایدئولوژی برای نشان‌دادن نوع برخورد شخصیّت‌ها با ارزش‌ها و اندیشه‌های بنیادی شناخته‌شده در قالب ایدئولوژی تسلیم‌پذیری یا سرپیچی روی می‌آورند.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • چندصدایی
  • میخائیل باختین
  • فریدون مشیری
  • ادیب کمال‌الدّین
  • تطبیق

مراجع

ابن منظور (لا. تا). لسان العرب. القاهرة: دار المعارف.
اسکندری، شیوا؛ احمد خیالی خطیبی (1397). نماد و نمادگرایی در اشعار فریدون مشیری. مجلّة مطالعات نقد ادبی، تهران، (47)، 136-113.
أکبری زاده، فاطمة؛ کبری روشنفکر؛ خلیل پروینی؛ حسینعلی قبادی (2014). دراسة سوسیونصیّة فی روایة «ذاکرة الجسد» لـ «أحلام مستغنامی». مجلّة دراسات فی اللّغة العربیّة وآدابها، جامعة سمنان الإیرانیّة بالتعاون مع جامعة تشرین السوریّة، (19)، 1-25.
باختین، میکائیل (1986). قضایا الفنّ الإبداعیّ عند دوستویفسکی. ترجمة جمیل نصیف التکریتی، الطّبعة الأولی، بغداد: دار الشّؤون الثّقافیّة العامّة.
--------- (1987). الخطاب الروائی. ترجمة محمّد برادة. الطّبعة الأولی. القاهرة: دار الفکر للدراسات والنّشر والتوزیع.
بختین، میکائیل (1988). الکلمة فی الروایة. ترجمة یوسف حلاق. الطّبعة الأولی. دمشق: وزارة الثّقافة.
برنس، جیرالد (2003). قاموس السردیّات. ترجمة السید إمام. الطّبعة الأولی. القاهرة: میریت للنشر والمعلومات.
بعیو، نورة (2014). التشخیص الفنّیّ للغة فی الروایة/ واسینی الأعرج وبنسالم حمیش أنموذجاً. مجلّة الممارسات اللغویّة، (25)، 89-112.
بلاوی، رسول (2015). آلیّات التعبیر فی شعر أدیب کمال الدین. الطّبعة الأولی. بیروت: منشورات ضفاف.
--------؛ عبد العزیز حمادی (2017). رمزیة الحروف والنقاط وایحاءاتها فی شعر أدیب کمال الدین. مجلّة کلیّة التربیة الأساسیّة، جامعة بابل، (34)، 232-242.
بلخیر، لیلی (2016). المبدأ اللسانی وتحلیل الخطاب الروائی دراسة فی أسلوبیة الروایة عند میخائیل باختین. مجلّة حولیّات الآداب واللغات، جامعة المسیلة، الجزائر، (6)، 63-84.
بلقاسم، محمّد (2016). لغة الروایة العربیّة المعاصرة ودورها فی استمرار جمالیّة اللّغة العربیّة؛ عبد الملک مرتاض والأعرج واسینی أنموذجاً. المؤتمر الدولیّ الخامس للغة العربیّة، دبی، 160-170.
بوعزة، محمّد (1996). البولیفونیّة الروائیّة. مجلّة الفکر العربیّ، بیروت، (83)، 86-97.
بوهرور، حبیب (2012). المیتانصیّة Metatextualite فی أدب ما بعد الحداثة العربیّ. مجلّة آداب البصرة، (62)، 1-28.
تودوروف، تزفیتان (1966). میخائیل باختین: المبدأ الحواریّ. ترجمة فخری صالح. الطّبعة الثّانیة. بیروت: المؤسّسة العربیّة للدراسات والنشر.
الجاصة، وردیّة (2016). شعریّة البولیفونیّة: قراءة فی روایة إرهابیس لعزّ الدین میهوبی. إشراف: فتیحة کحلوش، الجزائر: جامعة محمّد لمین دبّاغین.
حافظ، خواجه شمس­الدّین محمّد (1362). دیوان غزلیات حافظ. تصحیح پرویز ناتل خانلری. جلد اوّل. چاپ دوم. تهران: چاپخانة نیل.
حمداوی، جمیل (2015). البولیفونیّة فی الأدب والنقد. لا مکان: لا نشر.
-------- (2017). المقاربة الکرونوطوبیّة بین النظریّة والتطبیق؛ روایة (جبل العلم) لأحمد المخلوفی أنموذجاً. لا مکان: لا نشر.
خوفاش، نجیمة؛ أمال إفیس (2014). حواریّة اللّغة فی روایة «الأسود یلیق بک» لأحلام مستغنامی. رسالة ماجستیر. إشراف: موسی عالم، الجزائر: جامعة بجایة.
دهقانیان، جواد؛ عایشه ملاحی (1392). بررسی تطبیقی مضامین عاشقانه در آثار فریدون مشیری و نزار قبانی. مجلّة ادبیّات تطبیقی، (8)، 89-118.
شرقی، منیرة (2014). المبدأ الحواریّ عند میخائیل باختین. مجلّة جیل الدراسات الأدبیّة والفکریّة، بیروت، (3)، 81-94.
شهسواری، تقی (1380). گفتگو با فریدون مشیری (زندگی­نامة شعر و شاعری). مجلّه گنجینة اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تهران، (42 و 41)، 94-99.
طحّان، ریمون (1972). الأدب المقارن والأدب العامّ. الطّبعة الأولی. بیروت: دار الکتاب اللبنانیّ.
عباسی، صالحة (2012). سوسیولوجیا النصّ الأدبیّ وتطبیقاتها فی النقد العربیّ المعاصر. رسالة ماجستیر. إشراف: صالح خدیش، الجزائر: جامعة العربی بن مهیدی – أمّ البواقی.
العشی، عبد الله (2005). زحام الخطابات (مدخل تصنیفی لأشکال الخطابات الواصفة). الجزائر: دار الأمل.
علقم، صبحة أحمد (2006). تداخل الأجناس الأدبیّة فی الروایة العربیّة: الروایة الدرامیّة أنموذجاً. الطّبعة الأولی. بیروت: المؤسّسة العربیّة للدراسات والنشر.
علوش، سعید (1987). مدارس الأدب المقارن. الطّبعة الأولی. بیروت: المرکز الثقافیّ العربیّ.
عموری، نعیم (1436). موتیف شخصیّة نوح علیه السلام فی شعر أدیب کمال الدین. مجلّة آداب الکوفة، العراق، (21)، 138-119.
غریب، أسماء (2013). تجلیّات الجمال والعشق عند أدیب کمال الدین. الطّبعة الأولی. بیروت: منشورات ضفاف.
فرای، نورثرب (1991). تشریح النقد: محاولات أربع. ترجمة: محمّد عصفور. عمّان: منشورات الجامعة الأردنیّة.
فیدوح، عبد القادر (2016). أیقونة الحرف وتأویل العبارة الصوفیّة فی شعر أدیب کمال الدین. الطّبعة الأولی. بیروت: منشورات ضفاف.
قبیلات، نزار مسند (2017). تمثّلات سردیّة: دراسات فی السرد والقصّة القصیرة جدّاً والشعر. الطّبعة الأولی. الأردن: دار کنوز المعرفة العلمیّة للنشر والتوزیع.
کمال الدّین، أدیب (2015). الأعمال الشعریّة الکاملة. المجلّد 1 و 2. الطّبعة الأولی. بیروت: منشورات ضفاف.
لاویز، مسعود (1394). بنیادهای رمانتیکی شعر فریدون مشیری. مجلّة رشد آموزش زبان و ادب فارسی، (4)، 40-41.
مرادقلی، سهیلا؛ ابوالقاسم قوام (1395). بازتاب «عواطف انسانی» در اشعار فریدون مشیری. پژوهشنامة ادب غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، 14 (26)، 163-182.
مشیری، فریدون (1384). ریشه در خاک (گزینة اشعار). چاپ چهارم. تهران: مروارید.
--------- (1389). دلاویزترین «گزینه اشعار». چاپ شانزدهم. تهران: چشمه.
ملیکی، إیمان (2013). الحواریّة فی الروایة الجزائریّة. رسالة ماجستیر. إشراف: عبد الله العشی. الجزائر، باتنة: جامعة العقید الحاج لخضر.
میمون، زوینة (2016). البنیة الحواریّة فی روایة دمیة النار لبشیر مفتی. رسالة ماجستیر. إشراف: زاوی سارة. الجزائر: جامعة محمّد بوضیاف – المسیلة.
الوتوات، عبد الله أحمد عبد الله (2017). أسالیب الحوار فی شعر ابن الوردی. المجلّة العلمیّة لکلیّة التربیة، جامعة مصراتة، لیبیا، 2 (8)، 66-41.
همتی، شهریار وحامد بورحشمتی (2018). مظاهر الحبکة السردیّة فی شعر محمّد عفیفی مطر؛ قصیدة «خطوات مقتلعة» نموذجاً. مجلّة اللّغة العربیّة وآدابها، قم، 15 (2)، 207-230.
References
Baldick, Ch. (2001). The Concise Oxford Dictionary of Literary Terms. oxford univer sity press.
Childs, P. & R. Fowler (2006). The Routledge Dictionary of Literary Terms. published in the USA and Canada, Taylor & Francis e-Library.
Peytard, J. (1995). Mikhail Bakhtine, dialogisme et analyse du discours. Paris, Bertrand-Lacoste.
Uspensky, B. (1972). Poetics of composition, traduction. CL. Kahn, Poétique 9.
المواقع الإلکترونیة
عطاء الله، لیلی (2018). السردی فی قصیدة النّثر البولیفونیة وتعدّد الأصوات فتحی النصری الّذی لم یفوت موعدا، موقع نصوص من خارج اللّغة، مجلّة فصلیّة محکمة تصدرها شبکة أطیاف الثقافیّة، https://nousos.com/?p=2848.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار