بازتاب فرهنگ و ادب عربی در منظومة رونق المجالس نصیبی کرمانشاهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشکدة ادبیّات وعلوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

یکی از شاعران بزرگ دورة بازگشت ادبی و عهد قاجار، میرزا محمّدخان موسی­بیگ کرمانشاهی، معروف به نصیبی کرمانشاهی است؛ ازجمله آثار متعدّد این شاعر کرمانشاهی، مجموعۀ رونق المجالس است که شاید تنها منظومة مفصّلی باشد که برمبنای مبانی قرآنی و مستندات مُتقن حدیثی و روایی شیعی سروده شده است؛ امّا هنوز به‌صورت منقّح و علمی، احیاء و زینت­بخش محافل علمی و ادبی نشده است. پژوهش حاضر نشان می­دهد که این اثر عظیم در ساحت هنری و معنایی خود، تأثیرات فراوانی از آیات قرآنی، روایات و احادیث فرقانی و ادبیّات عرفانی عربی پذیرفته است؛ همچنین با توجّه به تحوّلات سیاسی، اشاعه و ترویج فرهنگ شیعی و بازگشت شاعران دورۀ قاجار به استفاده از تلفیق دو سبک خراسانی و عراقی و از همه مهم­تر، آشنایی خاصّ نصیبی نسبت به فرهنگ و ادب عرب، باعث شده است که اثرپذیری وی در ساخت ترکیبات نو و نوآوری در ترجمان و کاربرد واژگان و ترکیب­های عربی در فارسی و فخر و خودستایی به­سبک شاعران عرب و هم­اندیشی یا بیان آموزه­های تعلیمی به­سبک اندیشۀ آنان، درخور توجّه باشد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

صدی الثقافة والأدب العربی فی رونق المجالس لنصیبی کرمنشاهی

نویسندگان [English]

  • خسرو شهیدی 1
  • محمد ابراهیم مالمیر 2
1 طالب الدّکتوراه فی فرع اللّغة الفارسیّة وآدابها، کلّیّة الآداب والعلوم الإنسانیّة، جامعة رازی، کرمانشاه، إیران
2 أستاذ مشارک فی قسم اللّغة الفارسیّة وآدابها، کلّیّة الآداب والعلوم الإنسانیّة، جامعة رازی، کرمانشاه، إیران
چکیده [English]

میرزا محمّدخان موسی بیک الکرمنشاهی شاعر کبیر من شعراء عصر الاتّباع الادبی والعصر القجر. من آثار هذا الشّاعر الکرمنشاهی مجموعة رونق المجالس الّذی قد یکون منظومة مفصلة أنشد علی أساس الأصول القرآنیّة والمستندات الحدیثة والرّوائیّة الشّیعیّة المتقنة ولم یصبح علی شکل منقّح وعلمی یحیی ویزین المجالس العلمیّة والأدبیّة. النّتیجة المحصّلة من هذه الدّراسة یومأ أنّ هذه الأثر العظیم فی المجالات الفنّیّة والمعنویّة تأثّر تأثّراً کثیراً من الآیات القرآنیة والأحادیث الفرقانیّة والآداب العربیّة العرفانیّة ویهمّ ذکره بالنّسبة إلی التّطوّر السّیاسیّة وإشاعة ونشر الثّقافة الشّیعیّة وإتّباع شعراء العصر القجر إلی استفادة من تلفیق المدرسة الخراسانیّة والعراقیّة وأهمّ من کلّها معرفة نصیبی الخاصّة إلی الثّقافة والأدب العربی أدّی إلی أنّ تأثّره من أسلوب التّراکیب صناعی اللّغة وإبداع التّرجمة واستعمال المفردات والتّراکیب العربیّة فی الفارسی والفخر وتمجید الذّات علی أسلوب الشّعراء العربییّن واشتراک فی الرّأی وتبیین المضامین التّعلیمیّة مثل أسلوب فکرهم ورأیهم.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • الثّقافة والأدب العربی
  • نصیبی کرمنشاهی
  • رونق المجالس

عنوان مقاله [العربیة]

Reflection of Arabic Culture and Literature in the Collection of Rovnagh al Majales by Nasibi Kermanshahi

چکیده [العربیة]

One of the great poets of the literary return career and Qajar era is Mirza Mohammad Khan Moosa Beig Kermanshahi, who is known as Nasibi Kermanshahi;one of his different works is the Collection of Rovnagh al Majales which might be only expansive collection due to the principles of Quran and the documents of Shi’ite hadis and narrations, but it has not yet been scientifically revived in the scientific and literary circles. The present study shows that this great work in its artistic and semantic field has received many influences from Qur'anic verses, religious traditions and Arabic mystical literature; Qajar's use of the combination of the two styles of Khorasan and Iraqi and, most importantly, his special acquaintance with Arab culture and literature, have made him effective in making the new combinations and innovating them in the translation and the application of Arabic vocabulary and combinations, the pride and self-esteem to the Arabic poets , sympathy or expression of their doctrinal teachings are considerable.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • Comparative Literature
  • Arabic Culture and Literature
  • Nasibi Kermanshahi
  • Ronagh al-Majals

مراجع

قرآن کریم.
إبن أبی الدنیا (1997). قرى الضیف. عبدالله بن محمّد بن عبید بن سفیان بن قیس، تحقیق عبدالله بن حمد المنصور، الطّبعة الأولى، الریاض: أضواء السلف.
ابن حمدیس، عبد الجبار (بی­تا). دیوان ابن حمدیس. صححه و قدّم له احسان عباس. بیروت: دار صادر.
ابن شهر آشوب مازندرانى، محمّد بن على‏ (1379). مناقب آل أبی طالب علیهم السلام. الطّبعة الاولی،‏ قم‏: علامه.
ابن مشرف، أحمد بن علی بن حسین بن مشرف الوهیبی التمیمی (بی­تا). دیوان ابن مشرف. الطّبعة الرّابعة، الهفوف: مؤسّسة المکتبة الفلاح، الإحساء.
ابن المعتز، ابوالعباس عبداللّه (بی­تا). دیوان ابن المعتز. بیروت: دار الصادر.
ابونؤاس، حسن بن هانی (1301). دیوان ابی النؤاس. المکتبة الوطنیة، مطبئة جمعة الفنون.
احمد شوقی (1988). الشّوقیات (الأعمال الشّعریّة الکاملة). بیروت: دار العودة.
الأخرس، عبد الغفار (1887). الطّراز الانفس فی شعر الأخرس. أحمد عزت فاروقی، استانبول.
الإمام علی بن ابی طالب (1419). دیوان الإمام علی بن ابی طالب. جمعه وضبطه وقدّم له: حسین الاعلمی. الطّبعة الأولی، بیروت: مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات.
باباجانی، زینب و زینب علوی (1394). جلوه­های قرآن و حدیث در شعر نصیبی کرمانشاهی. اوّلینهمایش بین‌المللی نوآوری و تحقیق در هنر و علوم انسانی.
البارودی، محمود سامی (2012). دیوان محمود سامی البارودی. مصر: مؤسّسة هنداویة للتّعلیم والثّقافة.
البحرانی، سیّد هاشم بن سلیمان‏ (1374). البرهان فی تفسیر القرآن‏. قسم الدّراسات الإسلامیة مؤسّسة البعثة. الطّبعة الاولی، قم‏: مؤسّسة البعثة.
البرعی، عبد الرّحیم بن أحمد (1357). دیوان البرعی فی المدائح الرّبانیة والنّبوبة والصّوفیة. بقلم کاتبه وملتزمه عبد الرّحمن محمّد. مصر: المطبعة البهیة.
البرقی، أحمد بن محمّد بن خالد (1371). المحاسن‏. تحقیق محدّث جلال الدّین‏. الطّبعة الثّانیة، قم: دار الکتب الإسلامیّة.
التّوحیدی، أبو حیان علی بن محمّد بن العباس (1419). البصائر والذّخائر. تحقیق: وداد القاضی. الطّبعة الراّبعة، لبنان: دار صادر.
الثّعالبی، أبو منصور عبد الملک بن محمّد بن إسماعیل ‏(1420). یتیمة الدّهر فی محاسن أهل العصر. محقّق ومصحّح: مفید محمّد قمیحة. بیروت‏: دار الکتب العلمیّة.
الجزائری، نعمت اللّه بن عبد اللّه‏ (1404). النّور المبین فی قصص الأنبیاء والمرسلین. الطّبعة الأولی، ‏قم: مکتبة آیة اللّه المرعشی النّجفی.
الحر العاملی، محمّد بن حسن‏ (1425). إثبات الهداة بالنّصوص والمعجزات‏. الطّبعة الأولی، بیروت: الأعلمی.
الحلّی، صفی الدّین (بی­تا). دیوان صفی الدّین الحلّی. بیروت: دار الصادر.
الحویزی، عبد علی بن جمعة (1415). تفسیر نور الثقلین‏. تحقیق هاشم‏ رسولی محلاتی. الطّبعة الرّابعة، قم: اسماعیلیان.
داد، سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
دشتی، علی (1381). خاقانی شاعری دیرآشنا. چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی­اکبر (1385). لغت­نامه. زیر نظر سیّد جعفر شهیدی. به­کوشش غلامرضا ستوده و همکاران. تهران: دانشگاه تهران.
رضا قلی میرزا (1373). سفرنامه. تصحیح اصغر فرمانفرمایی قاجار و حسین بن عبدالله سرابی. تهران: اساطیر.
الزّرکلی، خیر الدّین (1980). الأعلام. الطّبعة الخامسة، بیروت: دار العلم للملایین.
زینی­وند، تورج (1392) بررسی تطبیقی مضمون های حکمت­آمیز در شعر متنبّی و سنایی. پژوهشنامة ادبیّات تعلیمی، 5 (19)، 131-164.
ساغروانیان، جلیل (1369) فرهنگ اصطلاحات زبان­شناسی. جلد 1. شهد: نما.
السّری الرفاء، سرّی بن أحمد الکندی (1996). دیوان السّری الرّفاء. تقدیم وشرح کرم البستانی. مراجعه ناهید جعفر. بیروت: دار صادر.
الشّیخ الصّدوق، محمّد بن علی‏ (1413). من لا یحضره الفقیه‏.تحقیق: علی اکبر غفارى. الطّبعة الثاتیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه‏.
-----------------‏ (1385). علل الشّرائع‏. الطّبعة الأولی، قم: کتاب­فروشى داوری.
الشّیخ الکلینی، محمّد بن یعقوب بن اسحاق‏ (1407). الکافی. تحقیق علی اکبر غفاری ومحمّد آخوندى. الطّبعة الرابعة، تهران: دار الکتب الإسلامیّة.
الصّفار القمی، محمّد بن حسن (1404). بصائر الدّرجات فی فضائل آل محمّد صلّى اللّه علیهم‏. تحقیق محسن بن عباسعلى کوچه‌باغی‏. الطّبعة الثانیة، قم: مکتبة آیة اللّه المرعشی النّجفی‏.
الطّبرسی، احمد بن على‏ (1403). الإحتجاج على أهل اللّجاج. تحقیق محمّد باقر خرسان. الطّبعة الأولی،‏ مشهد: نشر مرتضى.
الطّهرانی، آقا بزرگ (1374). الذّریعه إلی تصانیف الشّیعة. الطّبعه الأولی، تهران: چاپخانه مجلس.
العسکری، أبو هلال الحسن بن عبد اللّه (1424). دیوان المعانی. بیروت: دار الغرب الإسلامی‏.
---------------------- (1988). جمهرة الأمثال. تحقیق محمّد أبو الفضل إبراهیم وعبد المجید قطامش. الطّبعة الثّانیة، دار الفکر.
العیاشی، محمّد بن مسعود (1380). تفسیر العیّاشی‏. تحقیق هاشم‏ رسولى محلاتى. الطّبعة الأولی‏، تهران: المطبعة العلمیّة.
القمی، على بن ابراهیم‏ (1404). تفسیر القمی‏. تحقیق: موسوى جزائرى. الطّبعة الثّالثة‏، قم: دار الکتاب‏‏.
مالمیر، محمّدابراهیم و مهین دائی­چین (1392 الف). عین الحیات شرح منظومة طریق النّجات نصیبی کرمانشاهی. میرزا محمّدخان زنگنه. چاپ اوّل، تهران: انصاری.
------------------------- (1392 ب). لؤلؤ و مرجان شرح منظومة بلیقیس و سلیمان نصیبی کرمانشاهی. میرزا محمّدخان زنگنه. چاپ اوّل، تهران: انصاری.
المتنبّی، أحمد بن حسین الجعفی (1403). دیوان المتنبّی. بیروت: دار بیروت للطّباعة والنّشر.
المجلسی، محمّد باقر (1403). بحار الأنوار. الطّبعة الثّانیة،‏ بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
المحبّی، محمّد بن أمین بن فضل اللّه بن محبّ الدّین بن محمّد (1426). نفحة الرّیحانة ورشحة طلاء الحانة. تحقیق أحمد عنایة. الطّبعة الأولى، بیروت: دار الکتب العلمیّة.
المرزبانی، أبو عبید اللّه بن محمّد بن عمران بن موسى (1415). أشعار النّساء. حقّقه وقدّم له: سامی مکی العانی وهلال ناجی. الطّبعة الأولى، دار عالم الکتب للطّباعة والنّشر والتّوزیع.
نصیبی کرمانشاهی، میرزا محمّدخان، رونق المجالس. نسخة خطّی شمارة 14102، کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
الوشاء، محمّد بن أحمد بن إسحاق بن یحیى، أبو الطیب (1371). الموشى، الظّرف والظّرفاء. تحقیق کمال مصطفى. الطّبعة الثّانیة، مصر: مطبعة الاعتماد.
یاحقی، محمّدجعفر (1386). فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها در ادبیّات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار