کاربست تصوّف در مسائل اجتماعی با تکّیه بر اشعار محمدرضا شفیعی کدکنی و محمد عفیفی مطر

Document Type : Research Paper

Authors

1 أستاذ فی قسم اللغة العربیة وآدابها، جامعة تربیت مدرس، طهران، إیران

2 أستاذ مشارک فی قسم اللغة العربیة وآدابها، جامعة تربیت مدرس، طهران، إیران

3 أستاذ مساعد فی قسم اللغة العربیة وآدابها، جامعة تربیت مدرس، طهران، إیران

Abstract

تصوّف از دیرباز وارد شعر فارسی و عربی شده است و شاعران نیز بر اساس تجربة شعری خود خوانش خاصی از این پدیده داشته‌اند. عوامل اجتماعی و شرایط سیاسی نیز بیشترین تأثیر را در کاربست تصوف در شعر دارد. این پژوهش
می­کوشد با استفاده از شیوه توصیفی-تحلیلی و تطبیقی مبتنی بر بررسی شباهت­ها و تفاوت­ها، چگونگی استفاده از تصوف در شعر عفیفی مطر و شفیعی کدکنی را در قالب مسائل اجتماعی و سیاسی نشان دهد. از جمله نتایج پژوهش، این است که شاعر ایرانی از شخصیّت­های صوفی استفاده کرده است که در طول تاریخ به انقلابی بودن و گرایش­های اجتماعی شهره بوده‌اند؛ کسانی که در راه نیل به اهداف خود نیز به شهادت رسیدند. مطر نیز ضمن استفاده از این مسئله، نوعی تغییر در شخصیّت­های صوفی ایجاد کرده، مبارزان معترض در برابر حکام زورگو و ستمکار هستند. همچنین این دو شاعر در مسئله ایستادگی در برابر نظام حاکم به هم می‌رسند و در اشعار صوفیانه خود در پی ارزش­هایی مانند آزادی و انسانیت هستند. اما مهمترین نتیجة این پژوهش، این است که عفیفی و شفیعی به تصوّف و مسائل مربوط به آن اهمیّت می‌دهند و آن را با مسائل اجتماعی؛ مانند گرسنگی و عقب‌ماندگی ملّت­های مصر و ایران در هم می‌آمیزند تا مردم را در برابر حاکمان آگاه سازند.
 

Keywords


  1. الف: الکتب

    1. ابن عربی، محی الدین (1985)؛الفتوحات المکیة، تحقیق عثمان یحیى:نشر الهیئة المصریة للکتاب.
    2. أدونیس، علی أحمد سعید (1994)؛ الثابت والمتحول، ج1، بیروت: دار الساقی.
    3. القادری، ابراهیم (1995)؛ الإسلام السری فی المغرب العربی، القاهره: سینا النشر.
    4. إیزوتسو، توشیهیکو (1394)؛ صوفیم و تائوئیسم، ترجمة محمد جواد گوهری، چاپ ششم، تهران: روزانه.
    5. بدیر عوف، فیصل (1983)؛ التصوف الإسلامی: الطریق والرجال، القاهرة: مکتبة سعید رأفت.
    6. بن عمارة، محمد (2000)؛ الصوفیة فی الشعر المغربی المعاصر: شرکة النشر والتوزیع للمدارس.
    7. زرین کوب، عبدالحسین (1363)؛ جست وجو در تصوف ایران، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
    8. ................................. (1383)؛ تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن، تهران: سخن.
    9. سروش عبدالکریم (1375)؛  فربه­تر از ایدئولوژی، چاپ سوم، تهران: صراط.

    10. شریفی، فیض (1393)؛ شعر زمان ما، تهران: نگاه.

    11. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1378)؛ هزارة دوم آهوی کوهی، چاپ دوم، تهران: سخن.

    12. .................................. (1377)؛ آیینه­ای برای صداها، چاپ دوم، تهران: سخن.

    13. عباسی، حبیب الله (1378)؛ سفرنامه باران، تهران: جامعة الزهراء.

    14. سعران، صهیب (1989)؛ مقدمة فی التصوف، دار المعرفة: دمشق

    15. سومیخ، ساسون (2012)؛؛ ملامح أسلوبیة جدیدة فی الأدب العربی الحدیث، حیفا: مجمع اللغة العربیة.

    16. عشری زاید، علی (1997)؛ استدعاء الشخصیات التراثیة فی الشعر العربی المعاصر، القاهرة: دار الفکر العربی.

    17. عفیفی مطر، محمد (1998)؛ من مجمرة البدایات، القاهرة: دار الشروق.

    18. ---------- (2000)؛ احتفالیات المومیاء المتوحشة، القاهرة: دار الشروق.

    19. عیسی، عبده غالب احمد (1993)؛ مفهوم التصوف، بیروت: دار الجمیل

    20. قاسم، عبدالحکیم عبدالغنی (1992)؛ المذاهب الصوفیة ومدارسها، القاهره: مکتبة المدبولی.

    21. محمد منصور، إبراهیم (1999)؛ الشعر و التصوف: دار الأمین للنشر و التوزیع.

    ب: المجلاّت

    22. إبراهیمی، حجت (لاتا)؛ «تصّوف و تشیّع و بعد فلسفی و انسان­گرایانه حروفیان (حروفیّه)»، مجلة مطالعات نقد ادبی، شماره 15، صص 115-139.

    23. إسپرهم، داوود (1391) ؛ «ماه و انسان کامل در اندیشه ابن عربی»، مجلة مطالعات عرفانی، دانشگاه کاشان، شماره 16، صص 27-52.

    24. أفراسیاب پور، علی­اکبر (1387)؛ «عرفان سهروردی و زیبایی­پرستی»، مجلة ادبیات و عرفان، شماره 16، صص 13-32.

    25. أناری بزچلویی، ابراهیم، حسن مقیاسی و سمیرا فراهانی (1391)؛ «هنجارگریزی معنایی قرآن در شعر عفیفی مطر»، مجلة الجمعیة الإیرانیة للغة العربیة وآدابها، العدد 25، صص 47-77.

    26. حجازی، بهجت السادات (1388)؛ «بازآفرینی اسطوره­های سیمرغ و ققنوس»، مجلة مطالعات عرفانی، دانشگاه کاشان، شماره 10، صص 119-148.

    27. ذبیحی رحمان و صغری باوندی­بور (1393)؛ «رمزهای پایداری و جاودانگی در اشعار م.سرشک (شفیعی کدکنی)، مجلة مطالعات انتقادی ادبیات، شماره 1، صص 107-125.

    28. عصفور، جابر (1991)؛ «أقبل سیل الدروع»، مجلة الناقد، العدد 35، السنة الثالثة، صص 29-32.

    29. مشرف، مریم (1385ش)، «هنجارگریزی اجتماعی در زبان صوفیه»، مجلة کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة فی جامعة شهید بهشتی، العدد 52 و 53، صص 136-149.

    1. یوسف عودة، أمین (2012)؛ «المنزع الإنسانی العالمی فی الخطاب الصوفی: جلال الدین الرومی أنموذجا»، المجلة الأردنیة فی الدراسات الإسلامیة، جامعة آل البیت، ج8، العدد1. صص100-127.

    ج: الأطروحة

    1. ولهة، خیرة (2015)؛ «النزعة الصوفیة فی الشعر الجزائری المعاصر؛ دوسن زیان أنموذجا»، رسالة الماجستیر، جامعة محمد بوضیاف.المسیلة.

    د: المواقع الإنترنتیّة

    32. أبوزید، محمد، (2007)؛ «أنا شاعر کبیر والتراث الصوفی لیس ملکا لأدونیس»، مقابلة مع محمد عفیفی مطر.

    33. http://www.alketaba.com/index.php/2013-10-30-09-56-23/item/262-

    32. شحاتة، محمد سعد، (2010)؛ «عفیفى مطر. ذاکرة حاربتها سُلطة»، مقابلة مع محمد عفیفی مطر.

    1. http://www.shorouknews.com