پرنده مرگ و رستاخیز در شعر نیما وسیاب؛ پژوهشی تطبیقی درباره شعر ققنوس، و شعر القصیدة والعنقاء

Document Type : Research Paper

Author

أستاذ مساعد فی قسم اللغة العربیة و آدابها بجامعة کاشان، ایران

Abstract

پرنده­های اسطوره­ای حضوری گسترده در ادبیات و فلسفه دارند. این پژوهش قصد دارد تا به بررسی حضور دو پرنده اسطوره­ای یعنی ققنوس و عنقاء در شعر دو شاعر آغازگر شعر نو در دو حوزه شعر معاصر فارسی و عربی، نیما یوشیج و سیاب بپردازد. شعر نیما یوشیج «ققنوس» نام دارد و شعری که سیاب در آن از اسطوره عنقاء کمک گرفته است شعر «شعر و عنقاء» (القصیدة والعنقاء) نام دارد. این پژوهش را می­توان از جرگه مکتب ادبیات تطبیقی نو­فرانسوی که به حوزه تأثیر می­پردازد به شمار آورد که بر خلاف مکتب فرانسوی کلاسیک از بررسی شباهت­ها و بحث­ها­ی زیبایی­شناسی نیز به دور نیست. با بررسی حضور این دو پرنده در شعر این دو شاعر شباهت­ها و اختلافاتی را می­توانیم بین این دو پرنده بازتولید شده دریابیم؛ مهمترین شباهت بین دو شعر استفاده از معنای نوزایی در این دو پرنده اسطوری برای بازنمایی مفهوم آفرینش هنری می باشد که در شعر نیما، این آفرینش هنری همانا تأثیرگذاری جاودانه و تأثیری کلی در برهه­ی تاریخی شکل­گیری شعر نو یا مدرن است و در شعر سیاب اشاره به شکل­گیری و خلق أثر هنری به طور کلی و برآمدن شعری بر بنیان ویران­­شده­ی شعری پایان یافته است که در شعر نیما با فضایی روایی و منسجم بازنمایی می­شود و در شعر سیاب با زبانی بی­پرده و بدون واسطه­ای (همپیوند عینی) پویا وادبی.   
 

Keywords


  1. الف: الکتب

    • ·   القرآن الکریم

    1. احمدی، بابک (۱۳۸۶)؛ حقیقت و زیبایی، درس­های فلسفه هنر، چاپ چهاردهم، تهران: نشر مرکز.

    2. الأحمر، فیصل (2010)؛ معجم السیمیائیات، الطبعة الأولی، بیروت: الدار العربیة للعلوم ناشرون.

    3. اسماعیل، عزالدین (دون تاریخ)؛ الشعر العربی المعاصر قضایاه و ظواهره الفنیة و المعنویة، بیروت: دارالثقافة.

    4. بلعابد، عبدالحق (2008)؛ عتبات (جیرار جینیت من النص إلى المناص)، الطبعة الأولی، بیروت: الدار العربیة للعلوم ناشرون.

    5. برونیل، بییر، کلود بیشوا وأندریه میشل روسو (1996)؛ ما الأدب المقارن؟، ترجمـة غسان السید، دمشق: دارعلاءالدین.

    6. بطرس،أنطونیوس (دون تاریخ)؛ بدر شاکر السیاب شاعر الوجع، طرابلس لبنان: الموسسة الحدیثة للکتاب.

    7. بنیس، محمد (2001)؛ الشعرالعربی الحدیث، بنیاته وإبدالاتها، مساءلة الحداثة،ج3، الطبعة الثانیة، المغرب: دارتوبقال للنشر.

    8. پور نامداریان، تقی (1381)؛ خانه­ام ابری است، شعر نیما از سنّت تا تجدّد، چاپ دوم، تهران: سروش.

    9. توفیق بیضون،حیدر (1991)؛ بدرشاکرالسیاب رائد الشعرالعربی الحدیث، سلسلة الأعلام من الأدباء والشعراء ، الطبعة الأولی، بیروت: دارالکتب العلمیة.

    1. جعفری، سیاوش (۱۳۹۴)؛ شعر نو در ترازوی تأویل، نگاهی به مهمترین تأویل­های شعر نو از آغاز تا امروز، چاپ اول، تهران: مروارید.
    2. جواری، محمد حسین (1384)؛ اسطوره وادبیات، مجموعه مقالات، چاپ دوم، تهران: سمت.
    3. حمیدیان، سعید (1383)؛ داستان دگردیسی، روند دگرگونیهای شعر نیما یوشیج، چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
    4. زرین کوب، حمید (۱۳۵۸)؛ چشم­انداز شعر نوفارسی، چاپ اول، تهران: توس.
    5. السیاب، بدر شاکر (2000)؛ الأعمال الشعریة الکاملة، الطبعة الثالثة، بغداد: دارالحریة للطباعة والنشر.
    6. شعیری، حمیدرضا (۱۳۸۸)؛ راهی به نشانه معنا شناسی سیال، با بررسی موردی ققنوس نیما، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.
    7. سرلو، خوان ادوارد (1389)؛ فرهنگ نمادها، ترجمه­: مهرانگیز اوحدی، چاپ اول، تهران: دستان .
    8. سقال، دیزیرة (1997)؛ علم البیان بین النظریات و الأصول، الطبعة الأولی، بیروت: دارالفکر العربی.
    9. السواح، فراس (1997)؛ الأسطورة و المعنی، دراسات فی المیثولوجیا، والدیانات الشرقیة، الطبعة الأولی، دمشق: دار علاءالدین.
    10. شامیان ساروکلائی، اکبر(۱۳۹۲)؛ آینه معنی، تمثیل وتحلیل آن در شعر معاصر ایران از ۱۳۰۰ تا ۱۳۵۷، چاپ اول، تهران: علمی وفرهنگی.
    11. شمس لنگرودی (۱۳۸۴)؛ تاریخ تحلیلی شعرنو،ج1، چاپ چهارم، تهران: مرکز.
    12. شمیسا، سیروس (1383)؛ راهنمای ادبیات معاصر، شرح و تحلیل گزیده شعر فارسی، چاپ اول، تهران: میترا.
    13. شوالیه، ژان ودیگران (1388)؛ فرهنگ نمادها، ج3،ترجمه­ی سودابه فضایلی، چاپ دوم، تهران: جیحون.
    14. عباس، إحسان (1978)؛ اتجاهات الشعرالعربی المعاصر، الکویت: عالم المعرفة.
    15. عبده عبود، ماجدة حمود وغسان السید (2000)، الأدب المقارن مدخلات نظریة ونصوص ودراسات تطبیقیة، دمشق: مطبعة قمحة إخوان.
    16. عشری زاید، علی (2008)؛ عن بناء القصیده العربیة الحدیثة، الطبعة الأولی، القاهرة: مکتبة الآداب.
    17. عصفور، جابر (2008)؛ رؤى العالم عن تأسیس الحداثة العربیة فی الشعر، الطبعة الأولی، المغرب: المرکز الثقافی العربی.
    18. العظمة، نذیر (1996)؛ سفرالعنقاء، حفریة ثقافیة فی الأسطورة، دمشق: وزارة الثقافة.
    19. علوی، فریده (1384)؛ اسطوره وادبیات، مجموعه مقالات، چاپ دوم، تهران: سمت.
    20. غنیمی هلال، محمد (۱۹۹۷)؛ النقد الأدبی الحدیث، القاهرة: نهضة مصر للطباعة والنشر والتوزیع.
    21. ..................(دون تاریخ)؛ الرومانتیکیة، القاهرة: نهضة مصر للطباعة والنشر والتوزیع.
    22. فتوح، محمد احمد (1984)؛ الرمز و الرمزیة فی الشعر المعاصر، الطبعة الثالثة، القاهرة: دارالمعارف.
    23. فتوحی، محمود (1386) بلاغت تصویر، چاپ اول، تهران: سخن.
    24. کوهن، جان (1986)؛ بنیة اللغة الشعریة، ترجمة: محمد الولی ومحمد العمری، الطبعة الأولی، المغرب: دارتوبقال للنشر.
    25. گشه، رودلف و دیگران (۱۳۸۸)؛ادبیات ومرگ، ترجمه لیلا کوچک منش، چاپ اول، تهران: گام نو.
    26. محمدی، محمد حسین (1385)؛ فرهنگ تلمیحات شعر معاصر، چاپ دوم، تهران: میترا.
    27. آنتونیو مورنو (1384)؛ یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمه داریوش مهرجویی، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.
    28. خلیل الموسى (2003)؛ بنیة القصیدة العربیة المعاصرة المتکاملة، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
    29. یاحقی، محمد جعفر (1375)؛ فرهنگ اساطیر واشارات داستانی در ادبیات فارسی، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه مطالعات علوم انسانی ومطالعات فرهنگی.  
    30. یوسف، جمال حسن علی (2008)؛صورة النار فی الشعر المعاصر، دسوق: العلم والإیمان للنشر والتوزیع.
    31. یوشیج، نیما (1388)؛ مجموعه­ی کامل اشعار، گرد­آوری وتدوین سیروس طاهباز، تهران: دفترهای زمانه.
    32. ................ (1368)؛ درباره شعر شاعری، گرد­آوری وتدوین سیروس طاهباز، چاپ اول، تهران: نگاه.

    ب: المجلّات

    42. جواری، محمد حسین (بهار1388)؛ «تحلیل تطبیقى شعر ققنوس و آلباتروس؛ دو شعر از نیما وبودلر»، پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، شماره اول، صص۱۷-۳۰.

    1. حمداوِی، جمیل (ینایر/ مارس 1997)؛ «السیمیوطیقا والعنونة»، عالم الفکر، المجلس الوطنی للثقافة والفنون والآداب، العدد الثالث، المجلد الخامس والعشرون، صص79­­- 112.

    44.خلیل الموسی (2007)؛ «مفهوم التأثیر فی الأدب المقارن»، الآداب العالمیة، اتحاد الکتاب العرب ، العدد32، 1نوفمبر 2007. صص:

    1. طعمة حلبی، أحمد (2004)؛ «الأسطورة والتناص فی شعر البیّاتی»، المعرفة، العدد 495، کانون الأول. صص؟؟؟؟  

    ج: المواقع الإنترنتیّة

    1. ناظم، حسن (1395)؛ «السیاب وحاجتنا إلیه»، جریدة المدى الإنترنتیة.
      1.  http://almadapaper.net/sub/12-281/p13.htm