بررسی تطبیقی عناصر داستان در رمان النّهایات از عبد الرّحمن منیف و رمان جای خالی سلوچ از محمود دولت‌آبادی

Document Type : Research Paper

Authors

Abstract

رمان اجتماعی، یکی از انواع ادبی در ادبیّات معاصر است که نقد اجتماعی، تعهّد به یک ایدئولوژی و موضوع‌گرایی از مشخّصه‌های بارز آن است. این نوع رمان، یک فکر سیاسی مشخّص و یا موضوع اجتماعی خاصّی همچون فقر، ثروت، عدالت اجتماعی و مانند آن را بررسی می‌کند. عبد الرّحمن منیف و محمود دولت‌آبادی از رمان‌نویسان واقع‌گرا در ادب فارسی و عربی به شمار می‌روند که مسائل جامعه و مشکلات و حوادث آن را در آثار خود بررسی کرده‌اند. از مهم‌ترین آثار این دو که حوادث و موضوع آن در زمینۀ جامعه و چالش‌های آن است، می‌توان به دو رمان «النّهایات: پایان‌ها» و جای خالی سلوچ اشاره کرد. این پژوهش، به بررسی مسائل مختلف مانند حوادث سیاسی و اجتماعی مرتبط با جامعة دو نویسنده در دو رمان مذکور می‌پردازد. این پژوهش، به شیوة توصیفی - تحلیلی به مقایسة دو رمان و بررسی عناصر آن دو می‌پردازد و نتایج حاکی از آن است که شباهت‌های بسیاری از نظر تم، موضوع، شخصیّت‌ها، مکان، تکنیک‌های روایی و موضوعات مورد توجّه در دو رمان وجود دارد، کما اینکه در دو رمان اختلاف‌هایی مانند واقعی یا غیر واقعی بودن مکان و نوع قهرمان هم به چشم می‌خورد.
 

Keywords


1. أحمد، مرشد (1998)؛ المکان والمنظور الفنّی فی روایات منیف، الطّبعة الأولی، حلب: دار القلم العربی.
2. اسحاقیان، جواد (١٣٨٢)؛کلیدر، رمان حماسه و عشق، تهران: گل‌آذین.
3. أندرسون أمبرت، انریک (2004)؛ مناهج النّقد الأدبی، ترجمة الطّاهر مکّی، السّویس: دار المعرفة الجامعیّة.
4. الجزار، محمّد فکری (1998)؛ العنوان وسیمیوطیقا الاتّصال الأدبی، القاهرة: الهیئة المصریّة العامّة للکتّاب.
5. دستغیب، عبدالعلی (1378)؛ نقد آثار محمود دولت آبادی، شیراز: ایما.
6. دولت‌آبادی، محمود (1361)؛ جای خالی سلوچ، چاپ دوّم، تهران: نشر نو.
7. الشّوابکة، محمّد علی (2006)؛ السّرد المؤطر فی روایة النّهایات لعبد الرّحمن منیف، عمّان: مطبعة الرّوزنا.
8. قاسم، سیزا (2004)؛ بناء الرّوایة دراسة مقارنة فی «ثلاثیة» نجیب محفوظ، القاهرة: مکتبة الأسرة.
9. القاسم، نبیه (2005)؛ الفنّ الرّوائی عند عبد الرّحمن منیف، الطّبعة الأولی، بیروت: دار الهدى للطّباعة والنّشر.
10. القسنطینی، نجوى الریاحی (1995)؛ الحلم والهزیمة فی روایات عبد الرّحمن منیف، المغرب: کلّیّة العلوم الإنسانیة والاجتماعیّة.
11. قطوس، بسام (2002)؛ سیمیاء العنوان، عمّان: وزارة الثّقافة.
12. کمال زکی، أحمد (1981)؛ النّقد الأدبی الحدیث، بیروت: دار النّهضة العربیّة.
13. اللّبیدی، محمّد (2004)؛ علم اجتماع الأدب، السّویس: دار المعرفة الجامعیّة.
14. محمّد علی، محمّد (1372)؛ گفتگو با أحمد شاملو، محمود دولت‌آبادی، مهدی اخوان ثالث، تهران: قطره.
15. معتصم، محمّد (2010)؛ بنیة السّرد العربی من مسألة الواقع إلی سؤال المصیر، الطّبعة الأولی، بیروت: دار العربیة للعلوم ناشرون.
16. منیف، عبد الرّحمن (2007)؛ النّهایات، الطّبعة الثّانیة عشر، بیروت: المؤسّسة العربیة للدّراسات والنّشر، المملکة المغربیّة: المرکز الثّقافی العربی للنّشر والتّوزیع.
17. میرصادقی، جمال (1366)؛ ادبیّات داستانی (قصّه، رمانس، داستان کوتاه)، چاپ اوّل، تهران: شفا.
18. النّابلسی، شاکر (1991)؛ مدار الصّحراء، الطّبعة الأولی، بیروت: المؤسّسة العربیّة للدّراسات والنّشر.
19. الوادی، طه (1994)؛ دراسة فی نقد الرّوایة، الطّبعة الثّالثة، القاهرة: دار المعارف.
20. یونسی، ابراهیم (1379)؛ هنر داستان‌نویسی، چاپ چهارم، تهران: نگاه.
ب: المجلّات
21. أبو هیف، عبداللّه (2005)؛ «جمالیّات المکان فی النّقد الأدبی العربی المعاصر»، مجلّة جامعة تشرین للدّراسات والبحوث العلمیة، العدد 1، صص 121-138.
22. اصغری، جواد (1385)؛ «دراسة فی عناصر روایة فراغ سلوتش لمحمود دولت آبادی»، مجلّة اللّغة العربیّة وآدابها، السّنة الثّانیة، العدد الرابع، صص 5-16.
23. گَرَکانی، گیتا (1388)؛ «نقش زمان و مکان در داستان»، آزما، شمارة 67، صص 30-31.
24. منظری، آزاده؛ محمّد خاقانی ومنصوره زرکوب (1391)؛ «النّقد الاجتماعی للأدب نشأته وتطوّره»، فصلیّة إضاءات نقدیّة، العدد السّادس، صص 152-172.
25. نصر إصفهانی، محمّدرضا و میلاد شمعی (1386)؛ «تحلیل عنصر شخصیت در رمان «جای خالی سلوچ» اثر محمود دولت‌آبادی»، مجلّة زبان و ادبیّات فارسی جامعة سیستان و بلوچستان، سال پنجم، شمارۀ 9، صص 153-176.
26. --------------------------- (1388)؛ «سبک‌شناسی رمان «جای خالی سلوچ» اثر محمود دولت‌آبادی»، فصلنامة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة 13، صص 185-204.
ج: الأطروحات
27. أحمد طلبة، ولید (2012)؛ المنهج الاجتماعی الأدبی فی الرّوایة (تطبیقا علی روایتی «الطّفولة» للیف تالستوی و«بین القصرین» لنجیب محفوظ)، القاهرة: جامعة عین شمس.
28. رشدی عبد الجبّار دریدی، محمّد (2010)؛ النّصّ الموازی فی أعمال عبد الرّحمن منیف الأدبیّة (دراسة نقدیّة تحلیلیّة)، فلسطین: جامعة النّجاح الوطنیّة.