بررسی تطبیقی آراء نقدی شفیعی کدکنی و ادونیس

Document Type : Research Paper

Authors

Abstract

«ادونیس» و «محمّد رضا شفیعی کدکنی» از شاعران ناقدی هستند که دیدگاه تازه‌ای را در ادبیّات به وجود آوردند که آمیخته از نقد و شعر است. این دو شاعر، به بررسی شعر معاصر روی آورده و در اشعار خود از سبک‌های شعر صوفیانه استفاده کرده‌اند؛ البتّه این مسئله بدین سبب است که شعر صوفیانه دارای صبغة تغییر، نوآوری و انقلابی است که از درون آن بر می‌خیزد. از نظرگاه مکتب ادبی، شفیعی کدکنی دنباله‌رو فرمالیسم روسی است و ادونیس نیز در پی مدرنیسم. این پژوهش در تلاش است با استفاده از شیوة توصیفی – تحلیلی، نظرات این دو ناقد را در زمینه‌های شعر معاصر، تصوّف و مکتب ادبی بررسی کند. از جمله نتایج این پژوهش این است که شاعر إیرانی متعهّد به تصوّف اسلامی است و به لزوم «ولایت» در تجربة صوفیانه باور دارد. این در حالی است که ادونیس از تصوّف اسلامی دور می‌شود و به تصوّفی نزدیک می‌شود که حال و هوای سوررئالیسم دارد. این دو شاعر، موفّق شده‌اند میان شعر معاصر و فلسفه و متافیزیک پیوند برقرار کنند. ادونیس دربارة وزن در شعر نیز معتقد است که اهتمام به وزن خارجی مسئلة سطحی است، ولی شفیعی وزن خارجی را مکانیزمی برای تنظیم میزان حرکات در شعر و بزرگ‌نمایی برخی از معانی می‌داند؛ تفاوت میان دو ناقد در این است که ادونیس به مدرنیسم گرایش دارد و شفیعی به فرمالیسم.
 

Keywords


. إبراهیم، عبدالعزیز (2005)؛ شعریّة الحداثة، دمشق: منشورات اتّحاد کتّاب العرب.
2. أدونیس، علی أحمد سعید (1994)؛الثّابت والمتحوّل، المجلّد 1، بیروت: دار السّاقی.
3. -------------- (1977)؛ الثّابت والمتحوّل، المجلّد 2، بیروت: دار العودة.
4. -------------- (د. تا)؛ الصّوفیة والسّریالیّة، الطّبعة الثّالثة، بیروت: دار السّاقی.
5. -------------- (1984)؛ مقدّمة للشّعر العربی، بیروت: دار الآداب.
6. -------------- (1993)؛ ها أنت أیّها الوقت، بیروت: دار الکتاب.
7. -------------- (1986)؛ زمن الشّعر، الطّبعة الخامسة، بیروت: دار الفکر.
8. -------------- (1980)؛ فاتحة لنهایات القرن. بیروت: دار العودة.
9. إسماعیل، عز الدّین (1992)؛ الأسس الجمالیّة فی النّقد العربی. القاهرة: دار الفکر العربی.
10. حمودة، عبد العزیز (1998)؛ المرایا المحدبة؛ من البنیویّة إلى التّفکیک، الطّبعة الأولی، الکویت: عالم المعرفة.
11. ستراوش، کلود لیفی وفلادیمیر بروب (1988)؛ مساجلة بصدد تشکّل الحکایة، ترجمة محمّد معتصم، الطّبعة الأولی، الدّار البیضاء: عیون المقالات.
12. سعید، خالدة (1982)؛ حرکیة الإبداع؛ دراسات فی الأدب العربی الحدیث، بیروت: دار العودة.
13. شفیعی کدکنی، محمّد رضا (1384)؛ دفتر روشنایی؛ از میراث عرفانی بایزید بسطامی، چاپ دوّم، تهران: سخن.
14. ------------------- (1387)؛ ادوار شعر فارسی (از مشروطیّت تا سقوط سلطنت)، چاپ سوّم، تهران: سخن.
15. ------------------- (1385)؛ موسیقی شعر، چاپ پنجم، تهران: آگاه.
16. ------------------- (1392)؛ زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: سخن.
17. ------------------- (1391)؛ رستاخیز کلمات، تهران: سخن.
18. ------------------- (1390)؛ با چراغ و آینه، تهران: سخن.
19. عریف، محمّد خضر (1992)؛ الحداثة مناقشة هادئة لقضیّة ساخنة، الطّبعة الأولی، المملکة العربیّة السعودیة: دار القبلة للثّقافة الاسلامیّة.
20. کابانس، جان لوی (1982)؛ النّقد الأدبی والعلوم الإنسانیّة، ترجمة فهد هکام، الطّبعة الأولی، لبنان: دار الفکر المعاصر.
21. محمّد منصور، إبراهیم (1999)؛ الشّعر والتّصوّف؛ الأثر الصّوفی فی الشّعر العربی المعاصر، مصر: دار الأمین للنّشر والتّوزیع.
22. ویلیک، رینیه وأوستین وارین (1987)؛ نظریّة الأدب، ترجمة محی الدّین صبحی، مراجعة: حسام الخطیب، لبنان: المؤسّسة العربیّة الدّراسات والنّشر.
ب: المجلّات
23. أبو زید، نصر (1980)؛ «الثّابت والمتحوّل فی رؤیا أدونیس للتّراث» مجلّة الفصول، المجلّد الأوّل، العدد 1، صص 241-249.
24. امینی، ادریس (1394)؛ «عرفان سوررئالیزه؛ خوانش سکولار سنّت عرفانی در شعر ادونیس: تحلیل بینامتنی شعر تحوّلات عاشق»، فصلنامة نقد ادبی، شمارة 29، صص 93-116.
25. باغجری، کمال (1391)؛ «آراء نقدیّة للأدیب الإیرانی المعاصر محمّد رضا شفیعی کدکنی (نظرته فی مراحل الشّعر الفارسی نموذجا)»، إضاءات نقدیّة فی الأدبین العربی والفارسی، العدد 6، صص 31-62.
26. پارسی‌نژاد، ایرج (1391)؛ «شفیعی کدکنی و نقد ادبی»، ماهنامة مهرنامه، شمارة 21، صص 10-15.
27. پورنامداریان، تقی و محسن حسینی (1383)؛ «بررسی جنبه‌های زیبایی‌شناختی معارف از دیدگاه فرمالیسم»، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، شمارة 4، صص 1-23.
28. خالد، بلقاسم ومحمّد بنیس، (1997)؛«أدونیس والخطاب الصّوفی فی البناء النّصی»، مجلّة الفصول، المجلد 16، العدد 2، صص 61-78.
29. دندی، محمّد إسماعیل (1997)؛ «السّریالیّة والشّعر العربی الحدیث»، مجلّة المعرفة، دمشق، وزارة الثّقافیّة فی الجمهوریّة السّوریة، العدد 409، صص 77-96.
30. سعد، علی (1967)؛ «أدونیس وکتاب التحوّلات». مجلّة الآداب، السّنة 15، العدد1، صص 18-50.
31. مجیدی حسن وسیّد محمّد أحمدنیا (2012)؛ «النّقد الأدبی المعاصر وتأثّره بالمناهج الغربیّة؛ دراسة وتحلیل»، مجلّة إضاءات نقدیّة، السّنة الثّانیة، العدد الثّامن، صص 101-114.
32. المقالح، عبدالعزیز (1991)؛ «الشّعراء النّقّاد: تأمّلات فی التّجربة النّقدیّة عند صلاح عبد الصّبور، أدونیس، کمال أبو دیب»، مجلّة الفصول، العدد 35 و 36، صص 91-108.
ج: الأطروحة
33. المالکی، علی بن عتیق بن علی (2004)؛ مفهوم الشّعر عند غازی القصیبی، رسالة ماجستیر، السعودیة: جامعة أمّ القری.