تأثیر روایت قرآن از داستان حضرت سلیمان (ع) در ادب فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

داستان حضرت سلیمان به دلیل گستردگی و تنوّع ماجراها، تأثیرات گوناگون و متفاوتی در متون ادب فارسی گذاشته است که آن را از داستان دیگر پیامبران ممتاز می­کند. با وجود قدمت روایت این داستان در منابع آیین یهود، قرآن کریم، بهترین و نخستین منبع شاعران و عارفان برای استفاده بوده است. موضوعاتی مانند عدالت سلیمان، منطق الطّیر دانستن او، تسلّط بر دیوان و...از جمله روایات قرآنی داستان سلیمان است؛ ولی با این وجود ادیبان فارسی از روایت تفاسیر و کتب قصص انبیاء در مورد سلیمان (ع) که پُر از اسرائیلیات است، بـه دلیل شهرت و جذّابیّت این داستان­ها تاثیر پذیرفته­اند، برای نمونه؛ موضوع انگشتری سلیمان که مضمون­های زیبایی از آن در ادبیّات فارسی، خصوصاَ متون عرفانی، خلق شده است.
این نوشتار با توجّه به اهمّیّت داستان پیامبران در ادبیّات فارسی (در اینجا داستان سلیمان) به تأثیر بخشی از روایات قرآنی داستان سلیمان در متون فارسی پرداخته است و از آن میان سه مبحث را برگزیده است: سلیمان و باد، سلیمان و مور و سلیمان و پرندگان؛ و از آنجا که پرداختن به تأثیر کامل داستان سلیمان در تمام ادب فارسی کار دشواری است و البتّه از حوصلة یک مقاله خارج است به بررسی این سه موضوع در امّهات متون ادب فارسی پرداخته است که بی­شک با موارد مشابه در دیگر متون قابل مقایسه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

أثر قصة النبی سلیمان (ع) فی الأدب الفارسی (وفقاً للنّقلة القرآنیة منها

چکیده [English]

الملخّص
ترکت قصة النبی سلیمان (ع) فی الأدب الفارسی تأثیراً متنوعا مختلف الجوانب وذلک لکثرة وسعة ما تحتویه هذه القصة من أحداث وملابسات تمیّزها عن غیرها من قصص الأنبیاء الآخرین. مع أنّ قصة النبی سلیمان (ع) متواجدة فی مصادر الیهود القدیمة إلاّ أن القرآن الکریم یُعَدُّ أهمّ وأحسن منهل استقى منه الشعراء والعرفاء هذه القصة. من أهم الموضوعات الّتی وردت فی النّقلة القرآنیة للقصة هی: عدالة النبی سلیمان (ع) وإلمامه بمنطق الطیر وانتصاره على الغیلان الأشرار ومع ذلک لم یسلم الأدباء الإیرانیون من الأخذ بما نقلته مصادر قصص الأنبیاء الحافلة بالاسرائیلیات لاشتهارها وجاذبیتها. خذ قصة خاتم النبی سلیمان (ع) مثلاً حیث أنّه صار مَثاراً للکثیر من المضامین الخلاّبة فی الأدب الفارسی وخاصة النصوص العرفانیة منه. فی ضوء أهمیة قصص الأنبیاء بالنّسبة للأدب الفارسی فقد عُنیتْ هذه المقالة بدارسة تأثیر قصة النّبی سلیمان (ع) فی الأدب الفارسی حسب السّرْد القرآنی لها. ورکّزت على ثلاثة موضوعات رئیسیة منها: قصة النبی سلیمان والریح، قصة النبی سلیمان والنمل وقصة النبی سلیمان والطیور. ولضیق المجال اکتفینا فقط بدراسة ورصد التأثیر الّذی ترکته هذه الموضوعات الثلاثة فی الأدب الفارسی.

کلیدواژه‌ها [English]

  • القرآن الکریم
  • النبی سلیمان
  • الریح
  • النمل
  • الهدهد
  • منطق الطیر
  • الطیور
کتابنامه
1. ابن کثیر، امام ابی الفداء اسماعیل (بی­تا)؛ قصص الأنبیاء، تألیف و تحقیق؛ عبدالقادر احمد عطا، بیروت، المکتبة الإسلامیة.
2. ابن یمین (1363)؛ دیوان، تصحیح؛ باستانی­راد. تهران، انتشارات سنایی.
3. انوری (1364)؛ دیوان، تصحیح؛ محمّدتقی مدرّس رضوی، چاپ سوّم، تهران، نشر علمی فرهنگی.
4. برومند سعید، جواد (1370)؛ انگشتری جمشید، چاپ اوّل، تهران، نشر پاژنگ.
5. بقلی شیرازی، روزبهان (1344)؛ شرح شطحیات، تصحیح؛ هنری کربن، چاپ اوّل، انستیتو ایران و فرانسه.
6. جامی، نورالدّین عبدالرّحمان (بی­تا)، اشعه اللّعمات(مقصد اقصی)، تصحیح؛ حامد ربّانی، تهران، گنجینه.
7. حافظ، شمس الدین محمّد (1330)؛ دیوان، تصحیح؛ محمّد قزوینی و قاسم غنی، تهران، چاپخانة مجلس.
8. خاقانی، افضل الدین علی بن بخار (1374)؛ دیوان، تصحیح؛ ضیاءالدّین سجّادی، چاپ پنجم، تهران، نشر زوار.
9. دهخدا، علی­اکبر (1363امثال و حکم، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر.
10. رازی، ابوالفتوح (1385روح الجنان و روح الجنان، ترجمه؛ حاج میرزا ابوالحسن شعرانی، تهران، نشر اسلامیه.
11. سعدی، مصلح­الدّین (1369بوستان، تصحیح؛ غلامحسین یوسفی، چاپ چهارم، تهران، نشر خوارزمی.
12.-------------- (1367کلّیّات، تصحیح؛ محمّدعلی فروغی، چاپ هفتم، تهران، امیرکبیر.
13. -------------- (1369گلستان، تصحیح؛ غلامحسین یوسفی، چاپ دوّم، تهران، خوارزمی.
14. سنایی، مجدود بن آدم (بی­تا)؛ دیوان، تصحیح؛ محمّدتقی مدرّس رضوی، چاپ چهارم، تهران، کتابخانة سنایی.
15. سورآبادی (1365)؛ قصص قرآن مجید، به کوشش یحیی مهدوی، چاپ دوّم، تهران، نشر خوارزمی.
16. سهروردی، شهاب الدین یحیی (1348مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق، تصحیح؛ حسین نصر و مقدّمة هنری کربن، انستیتو فرانسوی پژوهش­های علمی در ایران.
17. صائب (1333کلّیّات، به کوشش امیری فیروزکوهی، تهران، نشر خیام.
18. طبرسی، فضل بن حسن (1360- 1350ترجمه تفسیر مجمع­البیان، ترجمه؛ محمّد مفتّح و سایر مترجمان، چاپ اوّل، تهران، نشر فراهانی.
19. طبری، محمد بن جریر (1356ترجمه تفسیر طبری، تصحیح؛ حبیب یغمایی، چاپ دوّم، تهران، نشر طوس.
20. عراقی (1338کلّیّات دیوان، تصحیح؛ سعید نفیسی، تهران، نشر کتابخانه سنایی.
21. عطّار، فریدالدّین (1351الهی نامه، به کوشش فؤاد روحانی، چاپ دوّم، تهران، نشر زوار.
22. ---------- (1356)؛ مصیبت نامه، تصحیح؛ نورانی وصال، چاپ دوّم، تهران، نشر زوار.
23. ---------- (1370منطق الطّیر، تصحیح؛ صادق گوهرین، چاپ هفتم، تهران، نشر علمی فرهنگی.
24. عنصری، (1363)؛دیوان، تصحیح؛ محمّد دبیرسیاقی، چاپ دوّم، تهران، کتابخانه سنایی.
25. مسعود سعد سلمان، (1364دیوان، تصحیح؛ مهدی نوریان، چاپ اوّل، اصفهان، نشر کمال.
26. منزوی، علینقی (1359سیمرغ و سی مرغ، چاپ اوّل، نشر سحر.
27. مولوی، جلال­الدّین محمّد (1355کلّیّات شمس، تصحیح؛ بدیع­الزمان فروزانفر، چاپ دوّم، تهران، امیرکبیر.
28. ------------------ (1363مثنوی معنوی، تصحیح؛ رینولدآلین نیکلسون، نصرا... پورجوادی، تهران، امیرکبیر.
29. میبدی، رشیدالدّین (1361کشف الأسرار و عدة الأبرار، تصحیح؛ علی­اصغر حکمت، چاپ چهارم.
30. ناصرخسرو (1370)؛ دیوان، تصحیح؛ مجتبی مینوی، مهدی محقّق، چاپ اوّل، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
31. نظامی (1317)؛مخزن الأسرار، تصحیح؛ وحید دستگردی، تهران، نشر علمی.
32. نیشابوری، ابواسحاق ابراهیم (1359قصص الأنبیاء، تصحیح؛ حبیب یغمایی، چاپ دوّم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
33. هاکس، جیمز (1928)؛ قاموس کتاب مقدّس، بیروت، المطبعة الأمریکیة.