این مقاله سعى بر آن دارد تا به بازخوانى روند پیدایش وپیشرفت ادبیّات تطبیقى و نیز پژوهشهاى تطبیقى بین فارسى وعربى در ایران وجهان عرب بپردازد وبا تمرکز بر روى جریان به حاشیه رانده شده ى اسلامى-شرقى ادبیات تطبیقى این کشورها، فضل وپیشگامى جریان عربى-فرانسوى ادبیات تطبیقى جهان عرب را در بکارگیرى واژه ى«الأدب المقارن» (ادبیات تطبیقى)، ونیز در نگارش اولین پژوهش عملى وآکادمیک، به چالش بکشد وآن را به گرایش عربى-فارسى بدهد. همچنانکه فضل وپیشگامى جمشید بهنام در ایران را در بکارگیرى واژه ى «ادبیات تطبیقى» در کتابش «ادبیات تطبیقى» رد کند وبه مقاله اى دیگر از خود بهنام بدهد. مقاله به طور کلى به بررسى عوامل ومراحل پیدایش وپیشرفت پژوهشهاى تطبیقى بین عربى و فارسى در کشورهاى عربى و ایران مى پردازد و مهمترین تغییراتى را که این محافل در راستاى اهداف سیاسى و دینى و نیز بومى ساختن این مکاتب وسازگارى آن با محافل شرقى واسلامى ونیز خارج شدن از حاشیهى خود محورى ادبیات تطبیقى غربى ایجاد کرده اند؛ در سه حیطهى تئورى، زمان و مکان مورد نقد و بررسى قرار مىدهد. این تغییرات در حیطهى تئورى به پیدایش «مکتب عربى» و«مکتب اسلامى» ونیز تمرکز بر «مکتب فرانسوى» وتا حدى «مکتب آمریکایى» و نادیده گرفتن سایر مکاتب انجامیده است؛ همچنانکه در حیطه ى زمانى منجر به تمرکز بر ادبیات کلاسیک عربى وفارسى و در حیطهى مکانى به محدود ساختن جغرافیایى ادبیات تطبیقى در کشورهاى اسلامى مخصوصا مصر، لبنان، سوریه وایران شده است.
ابن الأثیر، ضیاء الدین (1990)؛ المثل السائر فی أدب الکاتب والشاعر، تحقیق؛ محمد محیی الدّین عبد الحمید، الجزء الثانی، د.ط، صیدا- بیروت، المکتبة العصریة.
ابن الندیم، محمد بن إسحاق (1944)؛ الفهرست، تحقیق؛ إبراهیم رمضان، الطبعة الأولی، بیروت، دار المعرفة.
ابن قتیبة (1986)؛ الشعر والشعراء، الطبعة الثانیة ، بیروت، دار إحیاء العلوم.
آذرنوش، آذرتاش (1374)؛ راههاى نفوذ فارسى در فرهنگ وزبان عرب جاهلى (همراه با واژ ه هاى فارسى در شعر جاهلى)، چاپ دوم، تهران، توس.
_________ (1385)؛ چالش میان فارسى وعربى؛ سده هاى نخست، چاپ اوّل، تهران، نى.
اصطیف، عبد النبی (2008)؛ العرب والأدب المقارن، الطبعة الأولى، دمشق، الهیئة العامة السوریة للکتاب.
الأصفهانی، أبو الفرج (2008)؛ کتاب الأغانی، المجلد الرابع، تحقیق؛ إحسان عباس إبراهیم السعافین و بکر عباس، الطبعة الثالثة، بیروت، دار صادر.
آل علی، نور الدین (1975)؛ الصلات الثقافیة بین إیران والعرب؛ محاضرات الموسم الثقافی الإیرانی الأول بالقاهرة دیسمبر 1974، د.ط، القاهرة، المستشاریة الثقافیة لشمال إفریقیة بالاشتراک مع جمعیة الصداقة المصریة الإیرانیة.
ألتونجی، محمد (1982)؛ دراسـات فی الأدب المقـارن، دمشق، منشورات اتحاد الکتاب العـرب.
_______ (1988)؛ معجم المعرّبات الفارسیّة فی اللغة العربیة؛ منذ بواکیر العصر الجاهلی حتى العصر الحاضر، الطبعة الأولى، دمشق، دار الأدهم.
الآمدی، أبو القاسم الحسن بن بشر (1961)؛ الموازنة بین شعر أبی تمّام والبحتری، تحقیق؛ السید أحمد صقر، د.ط، القاهرة، دار المعارف بمصر.
أمین، أحمد (1969)؛ فجر الإسلام، الطبعة العاشرة، بیروت، دار الکتب العلمیة.
انورى (1364)؛ دیوان انورى. جلد دوم. مقطعات–غزلیات-رباعیات، به اهتمام محمد تقى مدرّس رضوى، چاپ دوم، تهران، علمى وفرهنگى.
انوشه، حسن ودیگران (1380)؛ دانشنامه ادب فارسى؛ ادب فارسى در آسیاى میانه، جلد اول، ویراست دوم، چاپ اول، تهران، سازمان چاپ وانتشارات، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامى.
ایران زاده، نعمت الله (1374)؛ سیر علم بدیع در ادب فارسى (از آغاز تا کنون)، پایان نامه کارشناسى ارشد زبان وادبیات فارسى، دانشکده ادبیات وعلوم انسانى، دانشگاه تربیت مدرس.
إیمیه، مارسیل (1965)؛ رأس الأخرین، ترجمة؛ محمد غنیمی هلال، القاهرة، سلسلة مسرحیات عالمیة-الدار القومیة للطباعة والنشر.
بکار، یوسف (2004)؛ جماعة الدیوان وعمر الخیّام، الطبعة الأولى، بیروت، المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
_______ (2000)؛ نحن وتراث فارس، الطبعة الأولى، دمشق، من منشورات المستشاریة الثقافیة للجمهوریة الإسلامیة الإیرانیة.
بلخى، حمید الدین (1389)؛ مقامات حمیدى، تصحیح رضا انزابی نژاد، چاپ سوم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
خضرى، حیدر (2011م)؛ الدراسات المقارنة بین الأدبین العربی والفارسی: دراسة نقدیة مقارنة، رسالة مقدمة لنیل درجة الدکتوراه فی الأدب المقارن، الجمهوریة العربیة السوریة، جامعة دمشق، کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة، قسم اللغة العربیة وآدابها.
الخطیب، حسام (1985)؛ روحی الخالدی رائد الأدب العربی المقارن؛ دراسة ونصوص، عمان، دار الکرمل.
________ (1999)؛ آفاق الأدب المقارن عربیاً وعالمیاً، ط.2، دمشق، دار الفکر.
زرین کوب، عبد الحسین (1378(چاپ اول1330))؛ دو قرن سکوت؛ سرگذشت حوادث واوضاع تاریخى ایران در دو قرن اول اسلام، چاپ نهم، تهران، سخن.
سارتر، جان بول (1961)؛ ما الأدب، ترجمة؛ محمد غنیمی هلال، د. ط، بیروت، دار العودة.
سعد الدین، لیلى حسن (1977)؛ کلیلة ودمنة فی الأدب العربی؛ دراسة مقارنة، د.ط، الأردن، عمان، مکتبة الرسالة.
سعید، إحسان صادق (2000)؛ علوم البلاغة عند العرب والفرس (دراسة مقارنة)، الطبعة الأولی، دمشق، منشورات المستشاریة الثقافیة الإیرانیة.
سلامة، إبراهیم (1951-1952)؛ تیارات أدبیة بین الشرق والغرب: خطة ودراسة فی الأدب المقارن، الطبعة الأولی، القاهرة، مکتبة الأنجلو المصریة.
شلش، علی (1995)؛ الأدب المقارن بین التجربتین الأمریکیة والعربیة، الریاض، دار الفیصل الثقافیة.
الشهرستانی، عبد الرضا المرعشی (بی تا)؛ نوروز در تاریخ، بی چا، نجف.
الشواربی، إبراهیم أمین (1989(الطبعة الأولى 1994))؛ حافظ الشیرازی شاعر الغناء والغزل فی إیران، د.ط، بیروت، دار الروضة للطباعة والنشر والتوزیع.
الصیاد، فؤاد عبد المعطی (1974)؛ دور الفرس فی بناء الحضارة الإسلامیة، فی کتاب: جوانب من الصّلات الثقافیة بین إیران والعرب، جمع وترتیب؛ نور الدین آل علی، القاهرة، دار الثقافة للطباعة والنشر.
عاشور، سمیرة عبد السلام (1993)؛ المقدمة الطللیة فی الشعر الفارسی دراسة مقارنة مع القصیدة العربیة، د.ط، جامعة الإسکندریة، منشورات کلیة الآداب.
العاکوب، عیسى علی (2006)؛ تأثیر الحکم الفارسیّة فی الأدب العربی فی العصر العباسی الأول (دراسة تطبیقیة فی الأدب المقارن)، ط.2، تهران، مؤسسة الهدى للنشر والتوزیع.
عزیزى نیا، على (1386)؛ وقوف بر اطلال ودمن در ادبیات عربى وفارسى، پایان نامه کارشناسى ارشد زبان وادبیات عربى، دانشکده ادبیات وعلوم انسانى، گروه زبان وادبیات عربى، دانشگاه تربیت مدرس.
العسکری، أبو هلال (د.تا)؛ کتاب الصناعتین الکتابة والشعر، تحقیق، علی محمد البجاوی؛ محمد أبو الفضل إبراهیم، الطبعة الثانیة، القاهرة، منشورات عیسى البابی الحلبی وشرکاه.
العقاد، عباس محمود (1974)؛ مواقف وقضایا فی الأدب والسیاسة، بیروت، دار الجیل.
علوش، سعید (1987)؛ مدارس الأدب المقارن؛ دراسة منهجیة، الطبعة الأولى، الدار البیضاء، المرکز الثقافی العربی.
______ (1987)؛ مکونات الأدب المقارن فی العالم العربی، الشرکة العالمیّة للکتاب، الطبعة الأولى، بیروت؛ الدار البیضاء، سوشبریس.
عوفی، محمد (1903)؛ لباب الألباب، د.ط، المملکة المتحدة، لیدن.
قزوینى، محمد بن عبد الوهاب (1339)؛ یادداشتهاى قزوینى، ج5، به کوشش ایرج افشار، دانشگاه تهران.
قسم البلاغة والنقد الأدبی والأدب المقارن بکلیة دار العلوم-جامعة القاهرة (1996)؛ محمد غنیمی هلال ناقداً ورائداً فی دراسة الأدب المقارن، ط.1، القاهرة، دار الفکر العربی.
قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة دمشق بالتعاون مع اتحاد الکتاب العرب وجامعة طهران (1999)؛ أبحاث ندوة: العلاقات الأدبیة واللغویة العربیة-الإیرانیة؛ تاریخها وواقعها وآفاقها (27-29 تشرین الأول 1999)؛ د.ط، دمشق، اتحاد الکتاب العرب.
قطب، سید (بی تا)؛ کتب وشخصیات، د.ط، د.مکان، د.ناشر.
کفافی، محمد عبد السلام (1972)؛ فی الأدب المقارن؛ دراسات فی نظریة الأدب والشعر القصصی، د.ط، بیروت، دار النهضة العربیة.
ماترلنک، موریس (1963)؛ بلیاس ومیلیزاند، ترجمة؛ محمد غنیمی هلال، روائع المسرح العالمی، القاهرة، المؤسسة المصریة العامة.
مجموعة من شعراء الفرس (1965)؛ مختارات من الشعر الفارسی، ترجمة؛ محمد غنیمی هلال، د. ط، القاهرة، الدار القومیة للطباعة والنشر.
محمدى ملایرى، محمد (1352)؛ ادب واخلاق در ایران پیش از اسلام وآثار آن در دوران اسلامى، اداره کل نگارش وزارت فرهنگ وهنر، تهران.
___________ (1323)؛ فرهنگ ایرانى وتأثیر آن در تمدن اسلام وعرب، چاپ اوّل. تهران.
مرکز بازش‍ناسی اسلام وایران (1382)؛ پیوند ف‍رهنگى وادب‍ی ایران وعرب؛ م‍ج‍م‍وع‍ه م‍ق‍الات وسخنرانیهاى سمینار ادبى ایران وعرب، چاپ اول، تهران، شانزدهمین نمایشگاه بین المللى کتاب تهران.
مرکز دراسات الوحدة العربیة (1996)؛ العلاقات العربیة-الإیرانیة؛ الاتجاهات الراهنة وآفاق المستقبل. بحوث ومناقشات الندوة الفکریة التی نظمها مرکز دراسات الوحدة العربیة بالتعاون مع جامعة قطر، الطبعة الأولى، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربیة.
المصری، حسین مجیب (1962)؛ فی الأدب العربی والترکی: دراسة فی الأدب الإسلامی المقارن، د.ط، القاهرة، مکتبة النهضة المصریة.
مکی، الطاهر أحمد (1988)؛ فی الأدب المقارن دراسات نظریة وتطبیقیة، الطبعة الأولى، القاهرة، دار المعارف.
_________ (1994)؛ مقدمة فی الأدب الإسلامی المقارن، الطبعة الأولى، عین للدراسات والبحوث الإنسانیة والاجتماعیة.
موسوى، سید فرج الله (1382)؛ تاثیر سوره یوسف بر نظم فارسى، چاپ اول، تهران، نخستین.
مولییر، جان باتیست (1996)؛ عدوالبشر، ترجمة؛ محمد غنیمی هلال، سلسلة مسرحیات عالمیة، القاهرة، وزارة الثقافة والإرشاد القومی.
ندا، طه (1973)؛ الأدب المقارن، الطبعة الأولى، بیروت، دار النهضة العربیة.
___ (1991)؛ الأدب المقارن، د.ط، بیروت، دار النهضة العربیة.
هدارة، محمد مصطفى (1958)؛ مشکلة السرقات فی النقد العربی؛ دراسة تحلیلیة مقارنة، د.ط، القاهرة، مکتبة الأنجلو المصریة.
هریدی، محمد عبد اللطیف (2008)؛ الأدب المقارن؛ نظریة وتطبیق على آداب الشعوب الإسلامیة: الأدب الترکی نموذجاً، ط.1، القاهرة، دار العین.
هلال، محمد غنیمی (1980(الطبعة الأولى 1954))؛ لیلى والمجنون فی الأدبین العربی والفارسی؛ دراسات نقد ومقارنة فی الحبّ العذری والحب الصوفی، د.ط، بیروت، دار العودة-دار الثقافة.
هلال، محمد غنیمی (2001(الطبعة الأولى 1953))؛ الأدب المقارن، الطبعة الثالثة، القاهرة، دار نهضة مصر للطباعة والنشر والتوزیع.
_________ (بی.تا)؛ قضایا معاصرة فی الأدب والنقد، د.ط، القاهرة، دار نهضة مصر للطباعة والنشر والتوزیع.
Al-Macarrī, Abū al-cAlā' (1903); The Quatrains of Abū al-cAlā', Translation by Ameen Fares Rihani. New York, Doubleday, Page & company.
ب. مجلهها
البستانی، فؤاد أفرام (1928)؛ بین المعری والخیام: فکرة الموت ومصیر الأجساد، المشرق، صص 27-28.
بکار، یوسف (1994)؛ وثائق ریادیة منسیة فی الأدب العربی المقارن، آفاق الإسلام، السنة الثانیة، العدد الأول.
)