ORIGINAL_ARTICLE
بررسی مفهومی قصیدة سیّد مهدی بحرالعلوم و مقایسة آن با ترکیببند محتشم کاشانی
موضوع عاشورا به عنوان یکی از پرشورترین و افتخارآمیزترین رویدادهای تاریخی، همواره مورد توجّه ملّتهای مختلف بوده و هست؛ تا آنجا که ادیبان و شاعران در آثار ادبی خود، از زوایای گوناگون به آن پرداختهاند. در شعر عربی و فارسی هم شاهکارهای بسیاری دربارة عاشورا آفریده شده که گاه بر ادبیّات سایر ملّتها تأثیری شگرف نهاده است. ترکیببند محتشم کاشانی یکی از این شاهکارها است که مورد استقبال شاعران متعهّد؛ از جمله سیّد مهدی بحر العلوم در ادبیّات عربی قرار گرفته است. آنچه انجام این پژوهش را از منظر ادبیّات تطبیقی ضروری مینماید، عمق عاطفه و نوع نگاه دو شاعر به موضوع عاشورا است که نشان از تأثیر این رویداد بر وجدان جمعی انسانها دارد. این مقاله موضوعات و شخصیّتهای عاشورایی را از نگاه دو شاعر بررسی میکند و دیدگاههای مشترک و متفاوت آنان را با ذکر نمونههای شعری تبیین مینماید. یافتههای این پژوهش نشان میدهند که هر دو شاعر به موضوع عاشورا نگاهی مشترک دارند؛ ولی برخی تفاوتها نیز با توجّه به اختلاف فرهنگ و محیط جغرافیایی، موجب تفاوت در نوع نگاه دو شاعر در طرح موضوعات و تصویرپردازیها شده است. شیوة پژوهش توصیفی - تحلیلی و روش جمعآوری دادهها کتابخانهای است.
https://jccl.razi.ac.ir/article_95_6147d5acc5f970ae2216aa9c89bb81ea.pdf
2013-06-22
1
23
واژگان کلیدی: شعر متعهّد
عاشورا
سیّد مهدی بحرالعلوم
محتشم کاشانی
کتابنامه
1
1. ابن اثیر، عزالدّین علی بن ابی الکرم (1965)؛ الکامل فی التّاریخ، بیروت: دار بیروت.
2
2. انصاری، نرگس (1389)؛ عاشورا در آیینة شعر معاصر، چاپ اوّل، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
3
3. بحرالعلوم، جمالالدّین محمّد بن مکرّم (1296)؛ قصیدة سیّد مهدی بحرالعلوم، شارح: ملاّ رحمة الله کرمانی، طهران: کتابخانة مجلس شورای اسلامی، شماره 13845، مطبعة علمی و اقبال.
4
4. بحرالعلوم، علامه سیّد مهدی (1376)؛ شرح مراثی بحرالعلوم، ترجمة شیخ رحمه الله کرمانی، تحقیق حسین درگاهی، چاپ اوّل، تهران: اسوه.
5
5. پورنامداریان، تقی، (1374)؛ شعر در مه؛ تأملی در شعر احمدشاملو، تهران: چشم و چراغ.
6
6. حاکم نیشابوری، محمّد بن عبدالله (بیتا)؛ المستدرک الصحیحین، المجلّد 12، تحقیق، مصطفی عبدالقادر عطا.
7
7. حکیمی، محمّدرضا (1377)؛ قیام جاودانه، چاپ دوّم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
8
8. خزعلی، انسیه (1383)؛ امام حسین در شعر معاصر عربی، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
9
9. شفیعیکدکنی، محمّدرضا (1368)؛ صور خیال در شعر فارسی، چاپ اوّل، تهران: آگاه.
10
10. صفا، ذبیح الله (1380)؛ تاریخ ادبیّات درایران، تهران: فردوس.
11
11. ضیایی، عبد الحمید (1384)؛ جامعهشناسی تحریفات عاشورا، چاپ اوّل، تهران: هزارة ققنوس.
12
12. طهرانی، آقا بزرگ (1360)؛ الذّریعة إلی تصانیف الشیعة، تهران: مطبعة مجلس الشوری.
13
13. قلیپور، فرج الله (1388)؛ ارشاد الزّائر، چاپ دهم، اصفهان: اقیانوس معرفت.
14
14. کرمی، اکرم (1389)؛ عرفان در ادبیّات عاشورایی از دورة صفویه تا عصر حاضر، چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
15
15. گلمحمّدی، حسن (1366)؛ عاشورا و شعر فارسی در ترکیببندهای معروف شعرای بزرگ، تهران: اطلس.
16
16. محتشم کاشانی، علی بن احمد (بیتا)؛ دیوان محتشم کاشانی، نسخة خطی.
17
17. --------------------- (1370)؛ دیوان محتشم کاشانی، تصحیح مهرعلی گرگانی، تهران: سنایی.
18
18. میرزا ابی طالب (1265)؛ مرثیة سیّد مهدی بحرالعلوم، نسخه خطی، تهران: کتابخانة ملک، شمارة 1807.
19
19. نعمانی، علاّمه شبلی (بیتا)؛ شعرالعجم یا تاریخ شعرا وادبیّات ایران، ترجمه: سیّد محمّدتقی فخر داعی گیلانی، چاپ دوّم، تهران: دنیای کتاب.
20
ORIGINAL_ARTICLE
واکاوی ریشههای ادبیّات تطبیقی در ادبیّات قدیم عربی
ادبیّات تطبیقی به عنوان یک علم، در دو قرن اخیر در کشورهای اروپایی و عربی و اسلامی ظهور کرد؛ ولی مفهوم تطبیق از قرنها پیش در ادبیّات ملل مختلف وجود داشته است و ادبا و ناقدانی بودهاند که نوعی مقایسه، موازنه و تطبیق را میان ادبا و ادبیّات ملل مختلف انجام میدادند. بررسی ریشههای ادبیّات تطبیقی؛ به ویژه در کشورهای اسلامی و عربی، از این رو اهمّیّت دارد که بدون واکاوی میراث اسلامی در زمینه ادبیّات تطبیقی، نمیتوان برنامة شفّافی برای تحوّل و پیشرفت ادبیّات تطبیقی در کشورهای اسلامی طرّاحی کرد. از سوی دیگر، ظهور نظریة ادبیّات تطبیقی اسلامی و ضرورت توجه بیشتر بررسیهای تطبیقی به ادبیّات ملل اسلامی در عصر معاصر، بر اهمّیّت واکاوی ریشههای میراث اسلامی در این زمینه میافزاید.
این مقاله کوشش دارد از طریق بررسی برخی از آثار جاحظ، ابوالفرج اصفهانی، ابن قتیبه، ابن ندیم، ابن أثیر، شروح دیوان متنبّی و بیرونی، به واکاوی نشانههای ادبیّات تطبیقی در ادبیّات و نقد عربی قدیم بپردازد.
یافتههای پژوهش نشان میدهند که نشانههای ادبیّات تطبیقی در نقد عربی قدیم، ابتدا در مرحلة «سنجش ادبی درون ادبیّات عربی» نمود پیدا کرد و بعد از آن به صورت بارزتر، در مرحلة دوّم یعنی مرحله «سنجش ادبی برون مرزی ادبیّات عربی» ظهور یافت.
https://jccl.razi.ac.ir/article_96_4dff1d81992a1e2fadba3add4492c2c5.pdf
2013-06-22
25
39
واژگان کلیدی: ادبیّات تطبیقی
نقد عربی قدیم
جاحظ
سرقات شعری
کتابنامه
1
1. ابن الأثیر، ضیاء الدین (1990)؛ المثل السّائر فی أدب الکاتب والشّاعر، تحقیق: محمّد محیی الدّین عبد الحمید، الجزء الثّانی، بیروت: المکتبة العصریة.
2
2. ابن قتیبة (1986)؛ الشّعر والشّعراء، الطّبعة الثّانیة، بیروت: دار إحیاء العلوم.
3
3. ابن ندیم، محمّد بن اسحاق (1997)؛ الفهرس، تحقیق: إبراهیم رمضان، دار المعرفة.
4
4. الأصفهانی، أبوالفرج (1429)؛ کتاب الأغانی، ج 2 و 4، تحقیق إحسان عبّاس، إبراهیم السّعافین، بکر عباس، الطّبعة الثالثة، بیروت: دار صادر.
5
5. بهیّ، عصام (1996)؛ طلائع المقارنة فی الأدب العربی الحدیث، الطّبعة الأولی، دار النّشر للجامعات.
6
6. البیرونی، أبو الرّیحان محمّد بن أحمد (1958)؛ فی تحقیق ما للهند، الهند: مطبوعات دائرة المعارف العثمانیة.
7
7. التوبخی، محمّد (1995)؛ الآداب المقارنة، بیروت: دار الجیل.
8
8. پروینی، خلیل (1391)؛ الأدب المقارن (دراسات نظریة وتطبیقیة)، الطّبعة الأولی، تهران: سمت.
9
9. الخطیب، حسام (1999)؛ آفاق الأدب المقارن عربیاً وعالمیاً، الطّبعة الأولی، دمشق: دار الفکر، بیروت: دار الفکر المعاصر.
10
10. الجاحظ، أبو عثمان (1948)؛ البیان والتّبیین، شرح و تحقیق: محمّد هارون، عبدالسّلام ج 1 و 3، القاهرة: مطبعة لجنة التألیف والترجمة والنشر.
11
11. ----------- (1975)؛ الحیوان، بیروت: دار الملایین.
12
12. عبّاس، إحسان (1993)؛ ملامح یونانیة فی الأدب العربی، الطّبعة الثانیة، بیروت: المؤسّسة العربیة للدّراسات والنّشر.
13
13. عبدالبدیع محمّد، نظمی (1987)؛ فی النّقد الأدبی، مصر، الإسکندریة: منشورات جامعة الأزهر کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة.
14
14. عبدالجواد رضوان، أحمد شوقی (1990)؛ الدّرس الأدبی المقارن، الطّبعة الأولی، بیروت: دار العلوم العربیة.
15
15. عبدالسّلام کفافی، محمّد (1971)؛ فی الأدب المقارن، دراسات فی نظریة الأدب والشّعر القصصی، الطّبعة الأولی، دار النهضة العربیة.
16
16. عبدالرحمن إبراهیم، مصطفی (1998)؛ فی النّقد العربی القدیم عند العرب، القاهرة: منشورات کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنین.
17
17. عبّود، عبده (1999)؛ الأدب المقـــارن مشــــــــکلات وآفـــــاق، دمشق: من منشورات إتّحاد الکتّاب العرب.
18
18. غنیمی هلال، محمّد (بیتا)؛ الأدب المقارن، القاهرة: دار نهضة مصر.
19
19. مکی، أحمد طاهر (2002)؛ الأدب المقارن أصوله وتطوّره ومناهجه، الطّبعة الرابعة، القاهرة: مکتبة الآداب.
20
20. --------- (1997)؛ فی الأدب المقارن، الطّبعة الثالثة، مصر: دار المعارف.
21
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تطبیقی مفهوم «تلاش» در «النّجمتان» انسی الحاج و «نشانی» سهراب سپهری (براساس معناسازی تنش در نقد فرمالیستی آمریکایی
در نقد فرمالیستی آمریکایی، شعر دارای وجودی عینی و قائم به ذات است و تنها خود شعر را میتوان به نحوی عینی ارزیابی کرد: یعنی در این دیدگاه نه احساسات و نگرشهای مؤلّف یا خواننده مورد بررسی قرار میگیرند و نه زمینة تاریخی یا فرهنگی اثر. فرمالیستها اثر ادبی را به عنوان پدیدهای مستقل مورد تحلیل قرار میدهند تا به ذات و معنای آن دست یابند. به اعتقاد آنان با دریافت تنشها، ابهامات، گزارههای آیرونی دار درون متن و شناخت پیوند موجود میان آنها با دیگر اجزاء شعر، میتوان به آن صبغهای منطقی و وحدتی انداموار بخشید.
جستار حاضر تلاش دارد تا با رویکردی تحلیلی - توصیفی و در پرتو نقد فرمالیستی آمریکایی، به واکاوی دو چکامة «النّجمتان» انسی الحاج و «نشانی» سهراب سپهری بپردازد. نگارندگان در این پژوهش میکوشند تا با تمرکز بر تنشهای موجود میان دو اثر، نشان دهند که تنها با تکیه بر خود متن و تحلیل عناصر تنشزای آن است که میتوان به معنا آفرینی و انسجام معنایی متن پیرامون مفهوم «تلاش» دست یافت. برآیند نهایی این پژوهش، نمایانگر تجلّی ارزش شعری در برخی معانی برجستهسازی شدة آن نظیر سکوت و خروش، رکود و دگرگونی و تاریکی و نور در هر دو چکامة «النّجمتان» انسی الحاج و «نشانی» سهراب سپهری است که در تضادّی دائمی و حل ناشدنی قرار دارند و آنچه اهمّیّت دارد نیز همین تباین و تنش معنایی در جایگاه عاملی است که به اجزاء شعر، وحدتی انداموار بخشیده است.
https://jccl.razi.ac.ir/article_97_0e5790afad1f0c4a75edb0def06b4ad6.pdf
2013-06-22
41
56
واژگان کلیدی: تلاش
تنش
معنا
آیرونی
نشانی
النّجمتان
کتابنامه
1
الف: کتابها
2
1. ایلگتون، تری (1385)؛ مارکسیسم و نقد ادبی، ترجمة میم. لاهیجی، تهران: انتشارات کار.
3
2. برسلر، چارلز (1386)؛ درآمدی بر شیوههای نقدی ادبی، ترجمة م. عابدینیفرد، تهران: نیلوفر.
4
3. پاکباز، رویین (1387)؛ دایرة المعارف هنر، تهران: فروزان.
5
4. پاینده، حسین (1383)؛ مدرنیسم و پسامدرنیسم، تهران: روزگار.
6
5. تایسن، لویس (1384)؛ نظریههای نقد ادبی معاصر، ترجمة مازیار حسین زاده، تهران: نیلوفر.
7
6. دیچز، دیوید (1388)؛ شیوههای نقد ادبی، ترجمة محمّد تقی صدقیانی، تهران: علمی.
8
7. زرّینکوب، عبدالحسین (1388)؛ نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
9
8. سپهری، سهراب (1383)؛ هشت کتاب، تهران: طهوری.
10
9. سپهری، پریدخت (1389)؛ هنوز در سفرم، تهران: پژوهش فروزان.
11
10. شمیسا، سیروس (1370)؛ نگاهی به سپهری، تهران: مروارید.
12
11. ----------- (1383)؛ نقد ادبی، تهران: فردوس.
13
12. شفیعیکدکنی، محمّد رضا (1391)؛ رستاخیز کلمات، تهران: سخن.
14
13. گورین، ویلفرد (1370)؛ درآمدی بر نظریههای نقد ادبی، ترجمة علیرضا فرحبخش، تهران: رهنما.
15
14. هاردلند، ریچارد (1388)؛ درآمدی تاریخی بر نظریة ادبی از افلاطون تا بارت، گروه ترجمة شیراز، تهران: چشمه.
16
15. الحاج، انسی (1994)؛ لَن، بیروت: دار الجدید.
17
16. ------- (1994)؛ ماذا صنعت بالذّهب ماذا فعلت بالوردة، بیروت: دار الجدید.
18
17. خطابی، محمّد (1991)؛ لسانیّات النّص مدخل إلی انسجام الخطاب، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
19
18. الغذامی، عبدالله (1985)؛ الخطیئه والتّفکیر من البنیویّه الی التّشریحیّه، بیروت: دار الفکر.
20
ب: مجلّهها
21
19. حسن لی، کاووس (1387)، «نقد فرمالیستی بر سه غزل از سنایی»، فصلنامة نقد ادبی، شمارة 2، دانشگاه تربیت مدرّس، صص 29-38.
22
20. علیاکبری، رسول (1387)؛ «سهراب در قبلهگاه فرم»، مجلّة زبان و ادب، شمارة 36، دانشگاه علّامه طباطبایی، صص 76-83.
23
21. فولادی، علیرضا (1387)؛ «نقد گرانیگاهی، روشی برای نقد فرمالیستی شعر»، فصلنامة نقد ادبی، شمارة 3، دانشگاه تربیت مدرّس، صص 137-164.
24
ORIGINAL_ARTICLE
چگونگی حضور خیّام در شعر عبدالوهّاب البیاتی با تأکید بر دو دفتر شعری «الّذی یأتی ولا یأتی» و «الموت فی الحیاة»
پژوهش حاضر میکوشد چگونگی حضور اندیشههای خیّام را، به عنوان یکی از مفاهیم پر بسامد، در شعر عبدالوهّاب البیاتی شاعر نامآشنای عراقی بررسی کند و برای انجام این کار دو دفتر شعری «الّذی یأتی ولا یأتی» و «الموت فی الحیاة» که بیشترین توجّه را به خیام دارند، مورد بررسی قرار گرفتهاند.
در این مقاله خیّام به سه شکل در شعر بیاتی بازیابی شده و مورد کنکاش قرار گرفته است. نخست ذکر نام خیّام و توصیف او، دوّم اندیشههای خیّامی که شاعر تحت تأثیر آنها به سرودن پرداخته است و پس از آن بررسی نقاب خیّام که یکی از تکنیکهای جدید و پر کاربرد در شعر معاصر عرب است. همچنین این پژوهش به جنبهای دیگر از تأثیرپذیری بیاتی از خیّام یعنی رباعیسرایی پرداخته است.
خواننده درخواهد یافت که بیاتی زندگی، شخصیّت و تفکّرات خیّام را به عنوان همزادی برای خود در نظر گرفته و به شعرش وارد کرده است و با نسبت دادن بسیاری از ویژگیهای جدید به خیّام، از او اسطورهای میسازد که تمام ویژگیهای مورد نظر شاعر انقلابی را داراست. خیّام در بسیاری از سرودهها خودِ شاعر است و به یقین نیشابور جایگاه خیّام و شهر آرمانی بیاتی، همان بغداد، زادگاه اوست.
https://jccl.razi.ac.ir/article_98_2e103f2dd56ca2d28876dd64b181895e.pdf
2013-06-22
57
80
واژگان کلیدی: خیام
بیاتی
اندیشههای خیامی
نقاب
کتابنامه
1
الف: کتابها
2
1. آرمسترانگ، کارن (1390)؛ تاریخ مختصر اسطوره، ترجمة عباس مخبر، تهران: مرکز.
3
2. احمدبن عمر بن علی نظامی سمرقندی (1331)؛ چهارمقاله، به تصحیح محمّد قزوینی، تهران: ارمغان.
4
3. بیاتی، عبدالوهّاب (1405 ه/ 1985 م)؛ الأعمال الکاملة للشّاعر عبدالوهّاب البیاتی (الّذی یأتی ولا یأتی)، بیروت: دار الشروق.
5
4. ---------- (1972)؛ دیوان، الطبعة الأولی، بیروت: دارالعودة.
6
5. ------------ (1348)؛ آوازهای سندباد، ترجمة محمّدرضا شفیعیکدکنی، تهران: نیل.
7
6. بهروز، اکبر (1377)؛ تاریخ ادبیّات عرب، تبریز: دانشگاه تبریز.
8
7. جعفری، محمّد تقی (1372)؛ تحلیل شخصیت خیّام، چاپ سوّم، تهران: انتشارات کیهان.
9
8. خیّام نیشابوری، عمر (1391)؛ رباعیّات خیّام (براساس نسخة محمّدعلی فروغی)، تهران: دیبایه.
10
9. رازی، نجمالدّین (1371)؛ مرصاد العباد، به اهتمامِ محمّد امین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
11
10. رستگار فسایی، منصور (1388)؛ پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
12
11. روتوِن، ک.ک. (1387)؛ اسطوره، ترجمة ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران: مرکز.
13
12. زاده شفق، رضا (1369)؛ تاریخ ادبیّات ایران، تهران: آهنگ.
14
13. ستاری، جلال (1376)؛ اسطوره در جهان امروز، تهران: مرکز.
15
14. --------- (1389)؛ مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: مرکز.
16
15. سیّد حسینی، رضا (1391)؛ مکتبهای ادبی، جلد دوّم، تهران: نگاه.
17
16. شفیعیکدکنی، محمّدرضا (1390)؛ صُوَر خیال در شعر فارسی، تهران: آگه.
18
17. صفا، ذبیح الله (1369)؛ تاریخ ادبیّات ایران، جلد دوّم، تهران: فردوسی.
19
18. عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد بن ابراهیم (1386)؛ مصیبتنامه، مصحّح: محمّدرضا شفیعیکدکنی، تهران: سخن.
20
19. علی احمد سعید (1378)؛ ترانههای مهیار دمشقی، ترجمة کاظم برگنیسی، تهران: کارنامه.
21
20. فتوحی، محمود (1389)؛ بلاغت تصویر، تهران: سخن.
22
21. کسایی نورالله (1363)؛ مدارس نظامیّه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن، تهران: امیرکبیر.
23
22. گریمال، پیر (1391)؛ فرهنگ اساطیر یونان و رُم، ترجمة دکتر احمد بهمنش، تهران: امیرکبیر.
24
23. لنسلین، گرین (1366)؛ اساطیر یونان، ترجمة عباس آقاجانی، تهران: سروش.
25
24. محمّد کاظم، حاج ابراهیم (1385)؛ تاریخ الأدب العربی الحدیث، اصفهان: دانشگاه.
26
25. هنری هوک، سامویل (1391)؛ اساطیر خاورمیانه، ترجمة علیاصغر بهرامی؛ فرنگیس مزداپور، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
27
ب: مجلّهها
28
26. حسنلی، کاووس؛ سعید حسامپور (1388)؛ «کارنامة خیّامپژوهی»، فصلنامة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة چهاردهم، صص 99-126.
29
27. خاتمی، احمد (1381)؛ «تردید یا انکار» (بررسی اجمالی اندیشههای کلامی خیّام براساس رباعیات)، پژوهشنامة علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شمارة 33، صص 207-232.
30
28. محسنینیا، ناصر (1388)، «مبانی ادبیّات مقاومت معاصر ایران و عرب»، نشریة ادبیّات پایداری، دانشگاه کرمان، سال اوّل، شمارة اوّل، صص 143–158.
31
29. ---------- (1389)؛ «خیّامپژوهی با تکیه بر جهان معاصر عرب»، نشریة پژوهشهای زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه اصفهان، سال دوّم، شمارة 3، صص 1-20.
32
30. یوسف بکار، حسین «بازتاب زبان و ادب فارسی در جهان عرب»، ترجمة احسان اسماعیلی طاهری، کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، شمارة 77، صص56-63.
33
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تطبیقی بازآفرینی اسطورة پرومته در شعر معاصر عربی و فارسی (با تأکید بر شاعران برجسته)
حضور گستردة اسطوره و بازآفرینی آن در ادبیّات معاصر جهان، از جمله ادبیّات فارسی و عربی، سبب نوآوری و غنای ادبیّات گردیده است. اسطورة یونانی «پرومته» یکی از این اسطورههاست که شاعران ادب فارسی و عربی برای بیان مفاهیم سیاسی و اجتماعی، از آن به عنوان نماد سرکشی، اعتراض، مقاومت، رهایی و... بهره گرفتهاند. پژوهش حاضر بر آن است تا این گونة ادبی را که از قلمروهـای شاخص ادبیّـات تطبیقی بـه شمار میآید، در شعر برخی از شاعران برجستة ادب فارسی از جمله: «احمد شاملو»، «نادر نادرپور»، «سیاوش کسرایی» و برخی شاعران چیرهدست ادب عربی از جمله «عبدالوهّاب بیاتی»، «بدر شاکر السّیّاب»، «ابو القاسم شابی» و... بررسی نماید. به طور کلّی، شاعران مذکور بنا بر انگیزهها و اهداف سیاسی– اجتماعی خویش، اسطورة پرومته را در آثار خود بهکار بردهاند و از این اسطوره برای بیان احساسات خود، بـرانگیختن ملّت، اعتراض نسبت به واقعهای نامطلوب و... سود جستهاند. تحلیل علل کاربرد این اسطوره در شعر معاصر فارسی و عربی و بررسی چگونگی بازآفرینی آن و نیز بیان وجوه اشتراک و افتراق این بازآفرینی، از محورهای بنیادین این جستار است.
https://jccl.razi.ac.ir/article_99_38a1fd444dd6d3d992c91722bfdb70d2.pdf
2013-06-22
81
101
واژگان کلیدی: اسطوره
پرومته
ادبیّات تطبیقی
شعر معاصر عربی و فارسی
کتابنامه
1
الف: کتابها
2
· قرآن کریم
3
1. اسماعیلپور، قاسم (1382)؛ تحوّل اسطورههای ایرانی، تهران: افکار.
4
2. اسماعیل، عز الدین (1981)؛الشّعر العربی المعاصر (قضایاه و ظواهره الفنیة و المعنویة)، الطّبعة الثّالثة، بیروت: دار العودة.
5
3. براهنی، رضا (1371)؛ طلا در مس، تهران: نویسنده.
6
4. البیاتی، عبدالوهاب (1985)؛ قصائد حُبّ علی بوابات العالم السّبع، الطّبعة الثّالثة، بیروت: دار الشروق.
7
5. پورنامداریان، تقی (1381)؛ سفر در مه: تأمّلی در شعر احمد شاملو، تهران: نگاه.
8
6. تهانوی، محمد علی فاروغی (1996)؛ کشّاف اصطلاحات الفنون، الطّبعة الأولی، مکتبة لبنان ناشرون.
9
7. جیدة، عبد الحمید (1980)؛ الإتّجاهات الجدیدة فی الشّعر العربی المعاصر، الطّبعة الأولی، بیروت: موسسه نوفل.
10
8. الجیوسی، سلمی خضراء (2001)؛ الإتّجاهات والحرکات فی الشّعر العربی الحدیث، بغداد: دار الرسالة.
11
9. حمود، محمد (1996)؛ الحداثة فیالشّعر العربی المعاصر، الطّبعة الأولی، بیروت: الشرّکة العاملیة للکتاب.
12
10. خلیل، احمد (1986)؛ مضمون الأسطورة فی الفکر العربی، بیروت: دار الطلیعه.
13
11. داسل هینلز، جارو (1383)؛ شناخت اساطیر ایران، ترجمه و تألیف باجلان فرّخی، چاپ اوّل، تهران: قطره.
14
12. داوود، انس (1992)؛ الأسطورة فی الشّعر العربی الحدیث، الطّبعة الثّالثة، القاهرة: دار المعارف.
15
13. دهخدا، علیاکبر (1365)؛ لغتنامه، تهران: مؤسّسة لغتنامه.
16
14. رزوق، أسعد (1990)؛ الأسطورة فی الشّعر المعاصر، دار الحمراء للطباعة والنشر.
17
15. رشیدیان، بهزاد (1370)؛ بینش اساطیری در شعر معاصر فارسی، تهران: گستره.
18
16. روتون، ک.ک. (1378)؛ اسطوره، ترجمة ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران: مرکز.
19
17. زاید، علی عشری (1997)؛استدعاء الشّخصیات التّراثیة فیالشّعر العربی المعاصر، مصر: ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻔﻜﺭ ﺍﻟﻌﺭبی.
20
18. زکی، احمد کمال (1975)؛ الاساطیر– دراسة حضاریة مقارنة، القاهرة: دار العودة.
21
19. سرکاراتی، بهمن (1378)؛ سایههای شکار شده، تهران: قطره.
22
20. الشابی، ابو القاسم (1997)؛ دیوان تعلیق یحیی شامی، الطّبعة الأولی، بیروت: دار الفکر العربی.
23
21. شاکر السّیّاب، بدر (2000)؛ الدیوان، بیروت: دار العودة.
24
22. شاملو، احمد (1383)؛ مجموعه آثار، تهران: نگاه.
25
23. شکری، غالی (1366)؛ أدب المقاومة، ترجمه محمد حسین روحانی، تهران: نشر نو.
26
24. الشیخ، غرید (1999)؛ دیوان شابی، الطّبعة الأولی، بیروت: مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات.
27
25. عباس، احسان (1384)؛ رویکردهای شعر معاصر عرب، ترجمة حبیبالله عباسی، تهران: سخن.
28
26. الفاخوری، حنا (1996)؛ تاریخ الأدب فی المغرب العربی، الطّبعة الأولی، بیروت: دار الجیل.
29
27. فروخ، عمر (1987)؛ الشابی شاعر الحب والحیاة، الطّبعة الثانیة، بیروت: دار العلم للملایین،.
30
28. کات، یان (1388)؛ تفسیری برتراژدیهای یونان باستان - تناول خدایان، ترجمة داوود دانشور و منصور ابراهیمی، چاپ چهارم، تهران: سمت.
31
29. کسرایی، سیاوش (1387)؛ مجموعه آثار، تهران: نگاه.
32
30. کامو، آلبر (1382)؛ انسان طاغی، ترجمة مهبد ایرانی طلب، تهران: قطره.
33
31. گریمال، پیر (1378)؛ فرهنگ اساطیر ایران و روم، ترجمة دکتر احمد بهمنش، چاپ چهارم، امیر کبیر.
34
32. لنگرودی، شمس (1384)؛ تاریخ تحلیلی شعر نو، جلد دوّم، تهران: نشر مرکز.
35
33. محمدی، محمد حسین (1374)؛ فرهنگ تلمیحات شعر معاصر، تهران: میترا.
36
34. مسکوب، شاهرخ (1383)؛ پرومته در زنجیر، تهران: فوگون.
37
35. مهرداد، بهار (1381)؛ پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: نگاه.
38
36. -------- (1387)؛ پژوهشی در اساطیر ایران (پاره نخست و دوم)، تهران: آگاه.
39
37. نادرپور، نادر (1383)؛ مجموعه آثار، تهران: نگاه.
40
38. وحدت، فرزین (1382)؛ رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمة مهدی حقیقتخواه تهران: ققنوس.
41
39. ولک، رنه و استین، وارن (1373)؛ نظریه ادبیّات، ترجمة ضیاء موحّد و پرویز مهاجر، چاپ اوّل، تهران: علمی و فرهنگی.
42
40. هینلز، جان (1379)؛ شناخت اساطیر ایران، ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: چشمه.
43
ب: مجلّهها
44
41. سلیمی، علی و پیمان صالحی (1390)؛ «بررسی تطبیقی اسطورة سندباد در شعر بدر شاکر السّیّاب و خلیل حاوی»، مجلّة ادبیّات و علوم انسانی سابق، شمارة 4، صص 77-94.
45
42. علوی، فریده و رضا علیاکبرپور (1390)؛ «حضور اسطورههای ادبی خارجی در شعر معاصر فارسی»، پژوهش ادبیات معاصر جهان (پژوهش زبانهای خارجی)، شمارة 61، صص 41-61.
46
43. نجفی ایوکی، علی (1389)؛ «اسطورههای برجسته در شعر عبدالوهّاب البیاتی»، مجلّة ادبیّات وعلوم انسانی سابق، شمارة 2، صص 1-26.
47
44. نیازی، شهریار و عبدالله حسینی (1386)؛ «أسطورة تموز عند رواد الشّعر الحدیث فی سوریة والعراق»، مجلّة الجمعیة العلمیه الایرانیة للّغة العربیة وآدابها، ش 7، صص 41-62.
48
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی جلوههای فرهنگ و تمدّن ایرانی در شعر مهیار دیلمی
فرهنگ ایرانی، از دیرباز تاکنون، یکی از پربارترین فرهنگهای بشری به شمار آمده و همواره مورد توجّه شاعران قرار گرفته است. مهیار دیلمی، از شاعران ایرانیتباری است که فرهنگ و تمدّن خویش را به ادبیّات عرب معرّفی نموده است. نوشتار حاضر، پژوهشی توصیفی - تحلیلی با هدف شناسایی زوایای گوناگون فرهنگ و تمدّن اصیل ایرانی در اشعار مهیار دیلمی است که به شیوهای نظاممند به بررسی جشنها، آداب و رسوم ایرانی، الفاظ و واژههای فارسی، ذکر پادشاهان ایرانی و... در دیوان مهیار میپردازد. در این مقاله، ضمن اثبات تأثیرپذیری عمیق مهیار از فرهنگ و تمدّن ایرانی، به این نتیجه نیز دست یافتهایم که علاقة قلبی مهیار دیلمی به سرزمین خویش، او را از توجّه به مبادی اسلامی بازنداشته است؛ امّا معرّفی فرهنگ و تمدّن جامعة ایرانی به ادیبان عرب، از دغدغههای مهمّ فکری اوست و دلیل بر این مدّعا، بسامد واژگان و اصطلاحات فارسی در دیوان اوست.
.
https://jccl.razi.ac.ir/article_100_359c65a7c16697c9a83e521fb0479dfc.pdf
2013-06-22
103
121
واژگان کلیدی: مهیار دیلمی
شعر
فرهنگ ایرانی
زبان عربی
کتابنامه
1
الف: کتابها
2
1. آذرنوش، آذرتاش (۱۳۵۴)؛ راههای نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان تازی (پیش از اسلام)، دانشگاه تهران.
3
2. الحموی، یاقوت (1408)؛ معجم البلدان، بیروت: دار للطباعة والنشر.
4
3. الدّیلمی، مهیار (1344)؛ دیوان مهیار الدّیلمی، الطّبعة الأولی، القاهره: دارالکتب المصریه.
5
4. الزرّکلی الدّمشقی، خیرالدّین (2002)؛ الأعلام، الطّبعة الخامسة عشر، بیروت: دار العلم للملایین.
6
5. الفاخوری، حنا (1427)؛ تاریخ الأدب العربی، بیروت: منشورات ذوی القربی.
7
6. امین، احمد (1425)؛ ظهر الإسلام، بیروت: دارالکتاب العربى.
8
7. الأمینی، عبدالحسین (1403)؛ الغدیر فی الکتاب والسّنّة والأدب، بیروت: دارالکتاب العربی.
9
8. بیرونی، ابوریحان (1878)؛ الآثار الباقیه عن القرون الخالیه، آلمان: ساخائو.
10
9. جاحظ، ابی عثمان عمروبن بحر (1406)؛ المحاسن والأضداد، تحقیق عاصم العیتانی، الطّبعة الأولی، بیروت: دار إحیاء العلوم.
11
10. حسینی جلالی، سیّد محمّدحسین (1380)؛ فهرس التراث، چاپ اوّل، قم: دلیل ما.
12
11. ذکاوتی قراگزلو، علیرضا (1382)؛ نکتهچینیها از ادب عربی، تهران: طرح نو.
13
12. رضی، هاشم (1383)؛ جشنهای آتش، تهران: پایتخت.
14
13. شوقی ضیف (1987)؛ الفنّ ومذاهبه فی الشّعر العربی، الطّبعة الحادیة عشرة، مصر: دارالمعارف.
15
14. صفا، ذبیح الله (1369)؛ تاریخ ادبیّات در ایران، جلد اوّل، تهران: فردوسی.
16
15. عبّاس، إحسان (1978)؛ إتّجاهات الشّعر العربی المعاصر، الطّبعة الأولى، الکویت: المجلس الوطنی للثّقافة والفنون والآداب.
17
16. عبدعلی، عصام (1976)؛ مهیار الدّیلمی حیاته وشعره، بغداد: دارالحریة.
18
17. کحّاله، عمررضا (1998)؛ معجم المؤلفین، ج 13، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
19
ب: مجلّهها
20
18. امانی چاکلی، بهرام (1386)؛ «مهرگان در عصر اسلامی و بازتاب آن در ادب عربی این دوره»، مطالعات ادبیّات تطبیقی، شمارة 3، صص 11-36.
21
19. الحسنی، عبدالرّزاق (1345)؛ «مهیار الدّیلمی»، المرشد، المجلّد الثّانی، صص 85-88.
22
20. راثی، محسن (1388)؛ «تأثیر نوروز در تاریخ ادبیّات و زبان عربی»، مجلّة تاریخ ادبیّات، شمارة 61، صص 103-118.
23
21. زراقط، عبدالمجید (1408)؛ «قراءة فی دیوان مهیار الدّیلمی»، الثّقافة الإسلامیة، العدد 15، صص 250-272.
24
22. شکری، عبدالرحّمن (1357)؛ «شعر مهیار»، الرّسالة، العدد 289، صص 100-103.
25
23. علیرضا، میرزا محمّد (1427)؛ «النّوروز فی الأدب العربی»، آفاق الحضارة الإسلامیة، العدد 17، صص 213-246.
26
24. مهدوی دامغانی، محمّد (1356)؛ «مهیار دیلمی»، نشریة مطالعات اسلامی، شمارة 25، صص 97-117.
27
25. ممتحن، حسینعلی (1353)؛ «نهضت شعوبیه و نتایج سیاسی و اجتماعی آن»، نشریة بررسیهای تاریخی، شمارة 51، صص 171-204.
28
26. محفوظ، حسینعلی (1348)؛ «نوروز در ادبیّات عرب»، ترجمة فیروز حریرچی، مجلّة معارف اسلامی، شمارة 8، صص 11-22.
29
ORIGINAL_ARTICLE
تأثیر اندیشههای خیّامی در شعر سیّد قطب
چکیده
اندیشهها و تأمّلات فلسفی خیّام، تأثیری ژرف بر شعر و ادب معاصر عربی گذاشتهاند. سایة پرسشهای حیرتآلود او که از طریق ترجمة رباعیات به زبان عربی در جهان عرب نفوذ کرده، در جایجای آثار ادبی و در شعر بسیاری از شاعران معاصر عرب بوضوح مشاهده میگردد. سیّد قطب، ادیب، متفکّر و شاعر نامآشنای معاصرِ مصری، از جمله شاعرانی است که در آثار ادبی- نقدی خود از خیّام و تأمّلات فلسفی او فراوان سخن گفته است و علاوه بر آن، در شعر نیز، از اندیشههای خیّام عمیقاً متأثّر بوده است. پژوهش حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی دیدگاههای سیّد قطب دربارة خیّام، شعر او را از منظر تأثیرپذیری از اندیشههای خیّامی واکاوی نموده است. یافتههای این پژوهش گویای آنند که سیّد قطب در یک مرحله از عمرش، دچار یک نوع سرگشتگی بوده است و اشعاری که او در این برهة زمانی سروده است، آمیخته به حیرت و به شدّت متأثّر از اندیشههای خیّام است.
https://jccl.razi.ac.ir/article_101_22ac4bdd12038f394df4b1c5923ad42a.pdf
2013-06-22
123
147
واژگان کلیدی: شعر سیّد قطب
رباعیات خیّام
شعر معاصر مصر
ادبیّات تطبیقی
کتابنامه
1
الف: کتابها
2
1. اخوان ثالث، مهدی (1356)؛ از این اوستا، تهران: مروارید.
3
2. بکّار، یوسف (2004)؛ جماعة الدّیوان وعمر الخیّام، الطّبعة الأولی، بیروت: المؤسّسه العربیة للدّراسات والنّشر.
4
3. جعفری، محمّد تقی (1372)؛ تحلیل شخصیت خیّام، چاپ سوّم، تهران: سازمان انتشارات کیهان.
5
4. حموده، عادل (1987)؛ سیّد قطب من القریة إلی المشنقة، الطّبعة الأولی، القاهرة: سینا للنّشر.
6
5. الخالدی، صلاح عبدالفتّاح (1991)؛ سیّد قطب من المیلاد إلی الاستشهاد، الطّبعة الأولی، دمشق- بیروت: دار القلم - الدار الشامیة.
7
6. خیّام، عمر بن ابراهیم (1384)؛ رباعیّات خیّام، تصحیح، مقدّمه و حواشی محمّدعلی فروغی و قاسم غنی، به کوشش بهاءالدّین خرّمشاهی، تهران: ناهید.
8
7. دشتی، علی (1344)؛ دمی با خیّام، تهران: امیرکبیر.
9
8. فروم، اریک (1385)؛ گریز از آزادی، ترجمه: عزتالله فولادوند، چاپ نهم، تهران: مروارید.
10
9. قطب، سیّد (2006)؛ النّقد الأدبی: أصوله ومناهجه، الطّبعة التّاسعة، القاهرة: دار الشّروق.
11
10. ----- (2005)؛ فی التّاریخ... فکرة ومنهاج، الطّبعة التّاسعة، القاهرة: دار الشّروق.
12
11. ----- (1988)؛ فی ظِلال القرآن، مجلد 6، ط 15، القاهرة: دار الشّروق.
13
12. ----- (1983)؛ کتب وشخصیّاتٌ، الطّبعة الثّالثة، القاهرة: دار الشّروق.
14
13. میرقادری، سیّد فضلالله (1385)؛ شعر تأمّلی در ادبیات عربی معاصر، چاپ اوّل، شیراز: نوید شیراز.
15
14. یوسفی، غلامحسین (1373)؛ چشمة روشن، تهران: علمی.
16
ب: مجلّهها
17
15. پروینی، خلیل؛ حسین چراغیوش (1385)؛ «نگاهی به مراحل و ویژگیهای نقد ادبی سیّد قطب»، مجلّة انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شمارة 1، صص 43-71.
18
16. عبدالحمید عبدالسّلام، حسن أحمد (1416)؛ «أصداء شعر العقّاد فی شعر سیّد قطب»، کلّیة اللّغة العربیة، القاهرة، العدد 14، صص 119-164.
19
17. محسنینیا، ناصر (1389)؛ «خیّامپژوهی با تکیه بر جهان معاصر عرب»، پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، دورة جدید، سال دوّم، شمارة 3 (پیاپی 7)، صص 1-20.
20
18. میرزایی، فرامرز و دیگران (1389)؛ «مرگاندیشی خیّامی در آثار دو شاعر فارسی و عربی: صلاح عبدالصّبور و نادر نادرپور»، پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی، دانشگاه تربیت مدرّس، دورة 1، شمارة 1، صص 159-177.
21
19. نظری، نجمه؛ ناهید خسروی (1390)؛ «اخوان، پرسشگری از تبار خیّام»، فصلنامة علمی - پژوهشی زبان و ادب فارسی (ادب و عرفان)؛ دانشگاه آزاد همدان، شمارة 3 (9)، صص 73-90.
22