1دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه آزاد اسلامی آبادان، ایران
2دانشیارگروه زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه آزاد اسلامی آبادان، ایران
چکیده
ابن رومی (221-283 هـ)، از سخنسرایان سترگ دورة دوّم عبّاسی و از مفاخر عالم تشیّع است که زیبایی و ظرافت چکامههای بلندش، رونقبخش بلاغت ادب عربی است. جلوههای فراوان تأثیرگذاری فرهنگ و ادب ایرانی بر شعر این شاعر سایه افکنده، به طوری که در برخی از سرودههای خود، از مظاهر مختلف فرهنگ و تمدّن ایرانی تأثیر پذیرفته است. نوشتار حاضر، پژوهشی توصیفی - تحلیلی، با هدف شناسایی زوایای گوناگون فرهنگ و ادب ایرانی در اشعار ابن رومی است که به شیوهای نظاممند، بررسی جشنها، آداب و رسوم ایرانی، الفاظ و واژههای فارسی، امثال و حکم، ذکر اسامی شهرها و اماکن ایرانی و ... را در دیوان این شاعر به نقد کشیده است. محورهای اساسی این پژوهش که در قلمرو ادبیّات تطبیقی و مکتب فرانسه نگاشته شده، عبارتند از: دورنمایی از زندگی علمی و ادبی ابن رومی و نقد، تحلیل و تبیین برخی مضامین و جلوههای فرهنگ و ادب ایرانی در اشعار وی. یافتة اساسی پژوهش در این است که ابن رومی، با بینش و آگاهی وسیع از فرهنگ و ادب ایرانی، از مظاهر مختلف آن تأثیر پذیرفته است. در این مقاله، ضمن اثبات تأثیرپذیری ابن رومی از فرهنگ و ادب ایرانی، این نتیجه به دست آمده است که علاقة قلبی وی به سرزمین ایران، او را از توجّه به مبادی اسلامی بازنداشته و معرّفی فرهنگ سرزمین مادری خویش، ایران، به دیگر ادیبان و مخاطبان عرب، از جمله دغدغههای فکری این شاعر شیعی بوده است.
18. شیر، أدّی (1386)؛ واژههای فارسی عربیشده، ترجمة حمید طبیبیان، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
19. ضیف، شوقی (بیتا)؛ الفن ومذاهبه فی الشّعر العربی، الطّبعة العاشرة، القاهرة: دار المعارف.
20. العسکری، حسن بن عبدالله (1984)؛ المصون فی الأدب، تحقیق: عبدالسلام محمّد هارون، الطّبعة الثّانیة مصوّرة، کویت: مطبعة الحکومة.
21. العقّاد، عبّاس محمود (1970)؛ ابن الرّومی حیاته من شعره، الطّبعة السّابعة، بیروت: دار الکتاب العربی.
22. فیروزآبادی، محمّد بن أیوب (1304)؛ قاموس المحیط، مصر: دار الکتب العلمیّة بولاق.
23. القیروانی، أبی إسحاق بن علی الحصری (1372)؛ زهر الآداب وثمر الألباب، الطّبعة الثّانیة، مصر: مطبعة السّعادة.
24. معین، محمد (1370)؛ فرهنگ فارسی، تهران: ققنوس.
ب: مجلاّت
25. دادفر، سجاد و روحالله بهرامی (1395)؛ «نقد و بررسی کتاب تاریخ ادبیّات عصر عبّاسی در پرتو فرهنگ و تمدّن ایرانیان»، کاوشنامة ادبیّات تطبیقی دانشگاه رازی کرمانشاه ، سال ششم، شمارة 21، صص 15-32.
26. راثی، محسن (1388)؛ «تأثیر نوروز در تاریخ ادبیّات و زبان عربی»، تاریخ ادبیّات دانشگاه شهید بهشتی تهران، شمارة 61، صص 103-118.
27. زینیوند، تورج (1394)؛ «معرفی و تحلیل دیدگاههای نقدی ادوارد سعید بر چالشهای بنیادین ادبیّات تطبیقی»، پژوهشهای ادبیّات تطبیقی دانشگاه تربیت مدرس تهران، دورة 3، شمارة 2، صص 47-70.
28. عرب، عبّاس و حسن خلف (1391)؛ «بررسی تطبیقی مرثیههای ابن رومی و خاقانی در سوگ فرزند»، کاوشنامة ادبیّات تطبیقی دانشگاه رازی کرمانشاه، سال دوّم، شمارة 8، صص 121-137.
29. محسنینیا، ناصر و سپیده اخوان ماسوله (1392)؛ «بازتاب فرهنگ و ادب ایران در شعر عبدالوهّاب البیاتی»، کاوشنامة ادبیّات تطبیقی دانشگاه رازی کرمانشاه، سال سوّم، شمارة 12، صص 95-119.
30. مقدسی، امین و سیمین غلامی (1389)؛ «بررسی و تحلیل نظریّههای عقاد دربارة اشعار ابن رومی»، ادب عربی دانشگاه تهران، سال 7، شمارة 1، صص 41-60.
31. میرزایی الحسینی، سید محمود و احمد کرمی (1392)؛ «تحلیل معناشناختی واژگان فارسی در شعر عدی بن زید عبادی»، هفتمین همایش بینالمللی پژوهشهای زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه هرمزگان، دورة 7، صص 1805-1815.