یکی از مؤلّفههای ادبیّات تطبیقی در جهان، شکلگیری مکتب رئالیسم و سمبلیسم و تأثیر این مکاتب در آثار نویسندگان معاصر است. دو ملّت ایران و عرب، در طیّ روابط تاریخی با کشورهای اروپایی، از این مهم بیبهره نمانده و آثار ارزشمندی را مطابق اندیشهها و نظریههای این مکاتب ادبی عرضه کرده‌اند. مکتب رئالیسم (واقعگرایی) از جمله مکاتبی است که با توجّه به اوضاع و احوال جامعه وارد عرصۀ ادبی و داستاننویسی شد و مکتب سمبلیسم (نمادگرایی) نشانهها و اشارههای هنرمندانه‌ای است که مطالب را بر خواننده القا داده و او را در ابهام فرومی‌برد. نجیب محفوظ و احمد محمود از داستاننویسان معاصر در مصر و ایران هستند که قالب قصصی را برای بیان ضعف اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه برگزیدند و در میدان مکتب واقعگرایی و نمادگرایی، اسلوبی جدید و مضامینی نو را به تصویر کشیدند.
هدف این جستار، ارائۀ مباحث نظری در زمینۀ ادبیّات تطبیقی و پیوند آن با دو مکتب رئالیسم و سمبلیسم است و تبیین تأثیر آنها در آثار نویسندگان معاصر ایران و عرب که شامل انعکاس مضامین اجتماعی فقر، فساد اخلاقی، تناقض دو نسل و بحران روحی طبقۀ بورژوایی است. پژوهشگران این مقاله، با ذکر تاریخچۀ داستاننویسیِ معاصر عربی و فارسی در پرتو این دو جریان به تحلیل زندگی و آثار دو نویسنده (نجیب و احمد محمود) و نفوذ دو مکتب رئالیسم و سمبلیسم در ادبیّات معاصر دو ملّت ایران و عرب مطابق مؤلّفههای مکتب آمریکایی پرداختهاند و سپس به روش توصیفی – تحلیلی به معرّفی و بیان تأثیر مکتبهای ادبی در توسعة تعاملات ادبی و فرهنگی میان ملّتها در سایهسار ادبیّات تطبیقی رسیدهاند.
4. دستغیب، عبدالعلی (1387)؛ نقد آثار احمد محمود، چاپ اوّل، تهران: مهارت.
5. رجایی، نجمه (1378)؛ سمبلیسم در آثار نجیب محفوظ، چاپ دوّم، مشهد: دانشگاه فردوسی.
6. سپانلو، محمّدعلی (1381)؛ نویسندگان پیشرو ایران، چاپ ششم، تهران: نگاه.
7. سلامه، محمّد علی (2009)؛ الشّخصیة الدّینیة فی ابداع نجیب محفوظ، القاهرة: الهیئة المصریة العامة الکتاب.
8. سید حسینی، رضا (1366)؛ مکتبهای ادبی، چاپ دوازدهم، تهران: نگاه.
9. شکیب انصاری، محمود (1376)؛ تطوّر الأدب العربی المعاصر، چاپ اوّل، اهواز: دانشگاه شهید چمران.
10. عبدالله، محمّد حسن (1971)؛ الواقعیة فی الرّوایة العربیة، القاهرة: دار المعارف.
11. غنیمی هلال، محمّد (1377)؛ الأدب المقارن، ترجمة سیّد مرتضی آیتاللهزاده شیرازی، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
12. فتوح، احمد (1977)؛ الرّمز والرّمزیة فی شعر معاصر، الطّبعة الأولی، القاهرة: دار المعارف.
13. فرزاد، عبدالحسین (1374)؛ تاریخ ادبیّات عرب، چاپ اوّل، تهران: سخن.
14. میرعابدینی، حسن (1383)؛ صد سال داستاننویسی ایران، چاپ سوّم، تهران: چشمه.
15. نجفی، ابولحسن (1351)؛ ادبیّات تطبیقی چیست؟، چاپ اوّل، مشهد: ماهنامه آموزش و پرورش.
ب: پایاننامه
16. اصغری، جواد (1385)؛ رئالیسم اجتماعی در آثار نجیب محفوظ و احمد دولتآبادی، تهران: دانشگاه تهران، پایاننامۀ دکتری، استاد راهنما: عدنان طهماسبی پشتکوهی، صص 1-392.
ج: مجلّهها
17. انوشیروانی، علیرضا (1389)؛ «ضرورت ادبیّات تطبیقی در ایران»، نشریة ادبیّات تطبیقی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دورۀ اوّل، شمارۀ اوّل، صص 1-19.
18. پروینی، خلیل (1389)؛ «نظریة اسلامی ادبیّات تطبیقی»، دانشگاه تربیت مدرّس، انجمن ایرانی زبان و ادبیّات عرب، شمارة 14، صص 55-85.
19. حسنزاده، فاطمه (1390)؛ «تحلیل رمانهای احمد محمود و سمبلیسم در آثارش»، مجلّۀ ادبیّات غنایی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارة 22، صص 25-42.
20. سیّدی، سیّدحسین (1390)؛ «چیستی ادبیّات تطبیقی»، فصلنامة لسان المبین دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره) قزوین، شمارة 9، صص 1-20.
21. فتوحی رود معجنی، محمود؛ هاشم صادقی (1392)؛ «شکلگیری رئالیسم در داستاننویسی»، مجلّة علمی - پژوهشی جستارهای ادبی، دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ 182، صص 52-75.
22. مجیدی، حسن؛ طاهر رستمی (1392)؛ «تحلیل و بررسی ویژگیهای رئالیسم در داستان زفاق المدق نجیب محفوظ»، فصلنامة تخصصی مطالعات داستانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سال اوّل، شماره سوّم، صص 1-22.
23. المناصرة، عزالدّین (1984)؛ «بیان الأدب المقارن، الشکایات الحدود»، ارائه در نخستین نشست پژوهشگران ادبیّات تطبیقی عرب، 1984م.
ابتدای صفحه